Tarım yazarı, iktidarın beş yıllık 'mücadelesini' yazdı... Zam şampiyonu soğanın gözyaşartan hikayesi

Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) yıllık enflasyon oranını yüzde 50.51 olarak açıkladı. Enflasyon Araştırma Grubu (ENAG) ise yıllık enflasyonu yüzde 112.51 olarak hesapladıklarını duyurdu.

Türkiye Ziraat Odaları Birliği (TZOB) verilerine göre 2022’de markette en yüksek fiyat artışı yıllık yüzde 314,6 ile kuru soğanda görüldü. Artış 2023’te de durmadı. Bu yılın ilk üç ayında soğana yüzde 101 zam geldi. Fiyatlar 30 lirayı buldu.

Ekonomi gazetesinden Yıldırım, artışla ilgili olarak son beş senedeki tarım politikalarına işaret etti.

Yıldırım, yazısında son beş senedeki politikaları 10 maddede şöyle özetledi:

1- FİYATLAR İTHALATLA DÜŞÜRÜLMEYE ÇALIŞILDI

Mayıs 2018’de iklim koşullarına bağlı olarak üretimin azalması, hastalık ve depodaki çürüme nedeniyle piyasaya arz edilen soğan miktarı azalmış ve fiyatlar artmaya başlamıştı. O dönemde markette, pazarda 1,5-2 lira olan kuru soğan 5 lirayı gördü. Dönemin ekonomi bakanı Nihat Zeybekçi fiyat artışına kızdı ve ithalat yapacaklarını açıkladı. İthalatla fiyatlar düşürülmeye çalışıldı. Bugün gelinen noktada kuru soğan fiyatı beş yıl öncesinin beş katı. Yani ithalat çare olmadı.

2- MERKEZ BANKASI’NA GÖRE SORUMLU KURU SOĞAN

Aynı yılın temmuzunda Merkez Bankası, gıda enflasyonundaki yükselmenin önemli nedenlerinden birinin kuru soğan fiyatı olduğunu iddia etmişti.

3- SOĞAN TÜCCARLARI TERÖRİST İLAN EDİLDİ

Artan kuru soğan fiyatına karşı Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan harekete geçti. Soğan depoları basıldı, tüccarlar terörist ilan edildi. Medyada hemen her gün farklı bölgelerden baskın haberleri yer almaya başladı.

4- SOĞAN DEPOLANMAZSA FİYAT ARTAR

Türkiye’de soğan ekimi ve hasadı iki dönemde yapılıyor. Turfanda ve depolanabilir olmak üzere iki tür soğan ekimi ve hasadı olur. Uzun gün soğanı olarak adlandırılan çeşitler temmuz-ağustos-eylül aylarında hasat edilerek depolanır. Depolanmazsa yiyecek soğan olmaz. Fiyat artar.

5- İTHALAT VERGİSİ SIFIRLANIP İTHALAT KAPISI AÇILDI

Yerel seçimler öncesinde 15 Ocak 2019 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanan cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle kuru soğanda yüzde 49,5 olan gümrük vergisi 28 Şubat 2019’a kadar sıfırlanarak ithalat kapısı açıldı.

6- İTHALAT SERBEST, İHRACAT İZNE BAĞLANDI

2018 ve 2019’daki fiyat artışı tekrarlanmasın diye bu kez 2020 başında soğan ve patates ihracatına kısıtlama getirildi. İhracat izne bağlandı. İthalatın serbest ihracatın fiili olarak durdurulması sonucu Nisan 2020’de üreticide kuru soğanın kilosu 1 liranın altına düştü. Soğanı tarladan toplama maliyeti bile fiyatın üstünde olunca büyük sorun yaşandı.

7- PANDEMİ TÜKETİMİ AZALTTI, FİYATLAR DÜŞTÜ

Pandemide restoranlar, toplu tüketim yerleri, turizm tesisleri kapanınca soğan tüketimi azaldı. Böyle bir dönemde Irak Tarım Bakanlığı Mart 2021’de soğan ithalatını yasakladığını duyurdu. Türkiye’nin soğan ihracatında ilk sırada olan Irak’ın bu kararı üreticiye büyük darbe vurdu.

8- TMO DEPODAKİ SOĞANLARI ALDI

Pandemi nedeniyle alınan tüketim fiyatları düşürünce, üretici tarladaki soğanı toplamak yerine ürünle birlikte sürmek zorunda kaldı. 8 Nisan 2021’de bakanlığın duyurusuyla soğan ve patatesin Toprak Mahsulleri Ofisi (TMO) tarafından alınacağı bildirildi. Yemeklik patates ve kuru soğanlar, ihtiyaç sahibi tüketicilere ücretsiz dağıtıldı.

9- ÜRETİM AZALINCA FİYAT YENİDEN FIRLADI

Kuru soğan üretimi, 2022’de yüzde 6 oranındaki düşüşle 2 milyon 350 bin tona geriledi. Gerçekte üretimin daha çok azaldığı tahmin ediliyor. Pandemi sonrası tüketim de hızla arttı, depolarda da çürüme olunca arz edilen soğan miktarı azaldı. Fiyat hızla yükselerek 10 liranın üstüne çıktı.

10- İHRACATA BİR KISITLAMA DAHA

8 Mart 2023’te Resmi Gazete’de yayımlanan tebliğle bazı tarım ürünlerinde dönemsel olarak ihracatı düzenleme yetkisi Tarım ve Orman Bakanlığı’na verilmesini öngören tebliğ iptal edilerek bu yetki Ticaret Bakanlığı’na verildi. Ticaret Bakanlığı 25 Mart 2023 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanan tebliğle kuru soğanın da olduğu altı ürünü ‘ihracatı kayda bağlı mallar listesine’ aldı. Kuru soğan ihracatında bu karar nedeniyle hala bir kısıtlama var.