Kaşığın reddedilen kız kardeşi çatal, Ortaçağ'da neden günah sayıldı ? Çatal Avrupa sofralarına ne zaman girdi?

Bilinen en eski arkeolojik çatal buluntuları, Bronz Çağı'ndan kuzey ve orta Çin'den gelmektedir. Ancak bilim insanları bunların yemek yemek, servis yapmak veya yemek hazırlamak için kullanılıp kullanılmadığını bilmiyor. Bunlar iki uçlu kemik aletlerdi. Çatalın şekli eski Mısırlılar ve Yunanlılar tarafından da biliniyordu ve tapınaktaki törenlerde kullanıldığı İncil'de de (Samuel Kitabı 2:13) bahsediliyor . Ancak Mısır ve Yunanistan'daki ilk biçimleri, kaşıkta olduğu gibi doğrudan yiyecek tüketmeye değil, yiyeceği keserken ve servis ederken tutmaya hizmet ediyordu.

Çatalın, ilk Yunanlılar tarafından kullanıldığı biliniyor. Daha sonra M.S. 7. yüzyılda Orta Doğu’daki zengin ve itibarlı ailelerin masalarında yaygınlaşan çatal, 13. yüzyılda Bizanslılara, onlardan da İtalyanlara geçmiş. Fransa’da ise gösterişe kaçtığı düşünüldüğü için kabulü oldukça yavaş gerçekleşmiş. 1600lü yılların ortalarında yeniden itibar kazanan çatal, kraliyet ailelerinin ve zengin sofralarının vazgeçilmez lüksü haline gelmiş.

Bizans Prensesinin Çöküşü

Bizans'ta çatalın bugün alıştığımız şekliyle kullanılması ancak 4. yüzyıla kadar mümkün olmuştur. Ancak çevredeki ulusların onu kabul etmesi uzun zaman aldı. 1004 yılında Venedik Doge Pietro II'nin ailesiyle evlendi . Bizans imparatoru II. Basileia'nın Orseola yeğeni. (976–1025), İtalya'daki yeni evine yanında birkaç altın çatal da getirdi.

Ancak alet pek iyi karşılanmadı; Prenses Maria Argyra, parmaklarını yemek için kullanmadığı için kibirli ve kendini beğenmiş olarak görülüyordu. Aziz Peter Damian, ölümünden yarım asır sonra onu çatalla yemek yediği için eleştirmişti ; ona göre vebadan öldüğü için utanç verici bir alet kullandığı için Tanrı tarafından cezalandırılmıştı.

Ancak imparator II. Otto ile evlenen Bizans prensesi Theofano , Maria Argyra'nın huzuruna ekipmanının içinde bir çatal getirdi . Yiyecek tüketme şekli bile pek anlayışla karşılanmadı.

Bizans İmparatorluğu ile olan yakın bağları sayesinde yemek yerken çatal kullanımı ilk kez İtalya'da yaygınlaştı ve 14. yüzyılda burada geliştirildi. Bu ortamdan ilk yazılı söz, 13. yüzyılda Napoliten kralı Anjou'lu Robert'a ithaf edilen bir yemek kitabında yer almaktadır.Çatalın ucunu kullanarak lazanyanın kaygan dilimlerini kepçeyle alması gerektiği belirtiliyor . Ancak yemek takımlarının yayılması ancak İtalyan tüccarlar arasındaki büyük popülaritesi sayesinde gerçekleşti. İnsanlar kişisel çatal bıçak takımlarını bir kutuda taşıyorlardı . Catherine de Medici bu geleneği 16. yüzyılda Fransız sarayına taşıdı ve burada bu setlerden birkaçını aldı.

Sofralarımıza giden uzun ve dikenli bir yol

İnsanlar çatalı çatal bıçak takımının bir parçası olarak kabul etmeden önce, yiyecekleri doğrudan servis kaselerinden, avuçlarında tutulan ve evrensel bir çatal bıçak takımı görevi gören bir kaşıkla alıyorlardı. Tahta ve demir kaşıklar yaygın olarak kullanılmış olup, çeşitli alaşımlardan yapılmış kaşıklar da arkeolojik olarak korunmuştur. En zengin kişiler, temsilin bir parçası olarak onları değerli metallerden yaptırdılar. Alman ortamından deri çantaya takılan katlama parçalarını da biliyoruz. Tahta kaşıkların genellikle metal olanlara göre daha kısa sapları vardı, değilse de görsel olarak daha pahalı olan metal kaşıkları taklit eden daha lüks bir tasarımdı. Bıçaklar, ısırıkları dilimlemek için kullanıldı.

Bıçak, 1365 yılından sonra masada yemeklerde kullanılmaya başlamış. Tam olarak ne zaman icat edildiği belli olmayan bıçak, günümüzde mutfak aleti olarak kullanıyor olsa da tarihte uzunca bir dönem silah olarak kullanılmış. Mesela Orta Çağ Avrupası’nda ev sahibi asla masaya bıçak getirmezmiş çünkü o dönemlerde herkes kendi bıçağını belinde taşırmış. Tarihin belli dönemlerinde toplumsal şiddet arttığı için, bıçağın sofralarda yasaklandığı zamanlar da olmuş. Örneğin, 1669’da Fransa Kralı 14. Louis bütün sivri uçlu bıçakların yemek masalarında kullanımını ve sokaklarda taşınmasını yasaklamış.

Sıradan insanlar öncelikle elleriyle yemek yerken, zenginler ziyafetlere fincanlar da dahil olmak üzere kendi kişisel yemek kaplarını getirirdi. Bu arada, bireysel yemek yiyenler için tabakların kullanımı, çatalın ziyafet masasına doğru yolunu bulmaya başladığı dönemde yaygınlaştı. İtalya'da olduğu gibi Fransa ve Almanya'da da çatallar 14. yüzyılda kullanılmaya başlandı ancak Bohemya'ya yayılması oldukça uzun sürdü.

Ancak bıçak, kaşık ve çatal kullanımı 17. yüzyılın ikinci yarısına kadar yaygınlaşmamış, o zamana kadar çatal çoğunlukla tatlı yemek için kullanılıyordu. Bugün geleneksel olduğu gibi çatal bıçak takımının tabağın yanlarına yerleştirilmeye başlanması için bir yüz yıl daha geçti.

Şeytanın Üç Dişli Mızrağı

Roma Katolik Kilisesi'nin bazı yazarları, Tanrı'nın bilgeliğiyle parmak şeklinde doğal çatallar sağladığını ve bunların yerine metal kaplar koymanın hakaret olacağını söyleyerek çatal kullanımına karşı çıktılar. Aletin şekli nedeniyle kilise onu Şeytan'ın bir aletiyle de karşılaştırdı. Hatta "Güneş Kral" Louis XIV. (1643–1715), sarayında çatal bıçak takımının zaten yaygın olmasına rağmen elleriyle yemek yemeyi tercih ediyordu. Öğretmenlerinin tavsiyesi üzerine çocuklarına çatal kullanımını bile yasaklamak zorunda kaldı.

En lüks çatal bıçak takımı altın ve gümüşten yapılmıştır. Gümüş çatal bıçak takımı en çok üretileniydi çünkü bu metal gıda en az reaksiyona giriyor. Gümüşleme sürecinin iyileştirilmesi daha sonra daha geniş nüfusun böyle bir lüksü karşılayabilmesini mümkün kıldı. İlk çatalların yalnızca iki ucu vardı, 1620'lere kadar üç çatallı çatallar üretilmeye başlandı ve iki çatallı olanlar hizmet için kaldı. 18. yüzyılda Almanya'daki çatala dördüncü bir uç daha eklendi . Aynı zamanda çatalın benimsenmesine uzun süredir direnen İngilizlerin insafına kalmıştı. 19. yüzyıla kadar ada krallığında yaygınlaşmadı.