ABD-İran geriliminde neler oldu: Tüm yaşananlar
Ali Isıyel
İran ile ABD arasındaki gerilim Irak'ta patlak verdi. 30 Aralık'ta ABD'nin Irak'taki İran destekli Haşdi Şabi örgütünün üssüne düzenlediği hava saldırısı sonrası 25 Haşdi Şabi milisi ölmüş, 50 milis ise yaralanmıştı. Bunun üzerine Irak, İran ve Haşdi Şabi'den ABD'ye tepki yağmış, Haşdi Şabi intikam yemini etmişti.
31 Aralık'ta Haşdi Şabi taraflarları Bağdat'ta bulunan ABD Büyükelçilik binasının önünde protesto gösterilerine başlamış, gösteriler kısa sürede şiddete dönüşmüştü. Önce büyükelçilik duvarının ateşe verildiği eylemlerde, sonrasında bina işgal edilmişti. Bir gün boyunca milislerin ablukası altında kalan bina, önce Irak ardından Haşdi Şabi'den yapılan 'çekilin' çağrısı sonrası terk edilmişti.
ABD, olaylar üzerine sert tepki gösterip 'hoşgörü göstermeyeceklerini' belirtmiş, İran ise ABD'nin hava saldırılarına tepki göstermişti.
Bugün sabah saatlerinde ise ABD Bağdat'ta düzenlediği hava saldırısında İran Devrim Muhafızlarının Kudüs Gücü komutanı Kasım Süleymani'yi öldürdü. Süleymani ile birlikte Haşdi Şabi Genel Komutan Yardımcısı Ebu Mehdi el-Mühendis'i de öldüren ABD'nin Savunma Bakanlığı Pentagon saldırıyı üstlendi.
İran'ın ilk tepkisi "İntikamı acı şekilde alınacak" oldu. İran'ın ardından Çin ve Rusya'dan da saldırıya tepkiler geldi. Rusya, bunun bölgede daha ciddi çatışmaları doğurabileceğini ve önceki gün gerçekleşen büyükelçilik saldırısına misilleme gibi göründüğünü söylerken; "Eğer bu bir intikam saldırısı ise misilleme gecikmeyecektir. Umarım yanılırız çünkü savaşı başlatmak kolay ancak bitirmek zordur" ifadelerini kullandı.
Öte yandan, Çin Dışişlerinden gelen açıklamada ise uluslararası ilişkilerde şiddet kullanımını asla tasvip etmedikleri belirtildi.
ABD'li senatörlerden tepki
ABD'nin Demokrat Partili senatörlerinden saldırıya ilişkin tepkiler geldi. Bazı senatörler "ABD'yi savaşın eşiğine getirdiniz" diyerek tepki gösterirken, Demokrat Partili Murphy de "Süleymani'nin ABD'nin düşmanı olduğu açıktı ancak burada sorulması gereken asıl soru şu; ABD, Kongrenin izni olmadan İran'ın en güçlü ikinci ismine suikast düzenleyerek korkunç büyüklükte bir savaşı mı tetikledi?" ifadelerini kullandı.
Senatör Blumenthal da Murphy ile benzer bir tepki vererek, saldırının onlarca yılın en büyük çatışmasına sebebiyet verebileceğini belirterek bölgede görev yapan ABD'lilerin güvenliği konusunda duyduğu endişeleri dile getirdi.
Trump'a destek veren açıklamalarıyla adını duyuran senatör Lindsey Graham ise, Süleymani'nin birçok ABD'linin katili olduğunu savunarak saldırıya destek verdi.
ABD'den vatandaşlarına çağrı
Kasım Süleymani'nin öldürülmesinin ardından ABD, Irak'ta bulunan vatandaşlarına derhal ülkeyi terk etmeleri yönünde çağrıda bulundu.
İsrail'den 'üst düzey' toplantı
Öte yandan, İran'la sık sık karşı karşıya gelen İsrail'de ise ABD'nin Kasım Süleymani'nin öldürüldüğünü doğrulamasının hemen akabinde üst düzey bir toplantı gerçekleşti. Ülkenin Savunma Bakanı ve fiili Başbakanı Naftali Bennett, Genelkurmay Başkanı Aviv Kochavi ve üst düzey komutanlar fiili başkent Tel Aviv'de bir araya geldi.
İsrail Başbakanı Netanyahu Yunanistan ziyaretini bugün yarıda keserek geri dönmüş, İsrail Başbakanlık Basın Ofisinden yapılan yazılı açıklamayla duyurulmuştu.
Netanyahu, ABD'nin kendini savunma hakkı olduğunun altını çizerken, "Kasım Süleymani Amerikan vatandaşlarının ve daha birçok masum kişinin ölümünden sorumluydu. Bu şekilde daha başka saldırılar da planlıyordu" dedi.
Netanyahu, "Trump övgüyü hak ediyor" ifadesini kullandı.
İran'da üç günlük yas ilan edildi
Devrim Muhafızlarının Kudüs Gücü komutanı olan ve İran İslam Cumhuriyeti tarihinde ilk ve tek Zülfikar Nişanına layık görülen ismi Süleymani'nin öldürülmesinin ardından Hamaney ülkede üç günlük yas ilan edildiğini duyurdu.
Suriye Hükûmetinden tepki
Esad yönetimi ise Süleymani'nin öldürülmesine tepki gösterdi. Suriye Dışişleri Bakanlığı yaptığı açıklamada, ABD saldırısının bir suç olduğunu belirterek "Suriye, İranlı general Kasım Süleymani'nin öldürülmesine yol açan hain Amerikan saldırganlığını kınamaktadır" ifadelerini kullandı.
Süleymani komutasındaki Kudüs Gücü, Suriye'de 8.5 yıldır devam eden iç savaşta, durumun Şam yönetimi lehine dönmesini sağlayan önemli aktörlerden biri olarak görülüyordu.
Petrol fiyatları
Saldırının hemen ardından petrol fiyatlarında da büyük bir yükseliş meydana geldi. Bir anda yüzde 4 yükselerek son ayların en yüksek seviyesine ulaşan petrol fiyatlarının yanısıra altının onsu da bin 530 doların üstüne çıktı.
Dolar/TL kuru ilk etapta olaya tepki vermezken, enflasyon verilerinin de açıklanmasının ardından yükselişe geçmeye başlayarak 5,97 seviyesinin üzerine çıktı.
'Mehdi Ordusu' yeniden faaliyete geçiyor
Öte yandan Irak'ın önde gelen Şii liderlerinden Muhteda el Sadr, ABD'nin Irak'ı işgal ettiği yıllarda ABD ordusuna ciddi kayıplar verdiren ve Irak'taki planlarını yavaşlatan Mehdi Ordusunun yeniden faaliyete geçeceğini belirtti.
Yaptığı yazılı açıklamda Mehdi Ordusuna mensup savaşçıların hazır olmaları gerektiği talimatını veren el Sadr, "Vatansever Irak direnişinin lideri olarak, özellikle Mehdi Ordusu, Vaat Edilen Gün Tugayları ve tüm vatansever, düzenli gruplara Irak'ı koruma çağrısı yapıyorum" ifadelerini kullandı.
2008 yılında ABD güçlerinin çekilmesi ve el Sadr'ın politikaya atılmasıyla birlikte dağılan grubun yeniden faaliyete geçecek olması da bölgede sıcak çatışmaların yaşanabileceğinin habercisi olarak değerlendirildi.
Haşdi Şabi'den açıklama
Irak'ta faaliyet gösteren İran destekli milis gücü Haşdi Şabi, Kasım Süleymani ve Haşdi Şabi Başkan Yardımcısı Ebu Mehdi el-Mühendis'in öldürüldüğü saldırıda istihbaratın Iraklı taraflarca ABD'lilere verildiğini düşündüklerini belirtti.
Saldırının ABD'ye ait Silahlı İnsansız Hava Aracı (SİHA) ile gerçekleştirildiği ifade edilen açıklamada, olayın gece yarısı hacalimanı çıkış kapısının orada meydana geldiği ifade edildi.
Saldırıda Süleymani ve Mühendis'in dışında Süleymani'nin damadı olan Haşdi Şabi Halkla İlişkiler ve Protokol Sorumlusu Muhammed Rıza Cabiri, Hasan Abdulhadi, Haşdi Şabi üyeleri Haydar Ali, Muhammed eş Şibani ve Samır Abdullah'ın da öldürüldüğü kaydedildi.
Süleymani'nin yerine İsmail Kaani atandı
Fars Haber Ajansının verdiği bilgiye göre, İran dini lideri Ayetullah Ali Hameny, Kasım Süleymani'nin yerine İran Devrim Muhafızlarının Kudus Gücü Komutanı olarak İsmail Kaani'yi atadı.
Fransa'dan ilk açıklama geldi
Fransa'nın Avrupa'yla İlişkilerden Sorumlu Bakanı Amelie de Montchalin, ABD saldırısı sonucu Kasım Süleymani'nin öldürülmesi olayıyla ilgili açıklamada bulundu. Yapılan açıklamda, "Bu sabah çok daha tehlikeli bir dünyaya uyandık" denilirken; Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron'un en kısa zamanda bölgedeki unsurlarla görüş alışverişi yapacağı da ifade edildi.
Kılıçdaroğlu'ndan açıklama
Kasım Süleymani'nin öldürülmesine ilişkin açıklamalarda bulunan CHP Genel Başkanı Kemal Kılıçdaroğlu, "Süleymani'nin öldürülmesi büyük sorunların başlangıcı olabilir. Umarım orta doğu uçuruma sürüklenmez" ifadelerini kullandı.
Süleymani'nin IŞİD gibi örgütlerle ciddi bir mücadele yürüttüğünün altını çizen Kılıçdaroğlu "Bizim Erdoğan'dan beklentimiz orta doğu politikalarında daha itidalli bir tutum takınmasıdır, Türkiye'yi orta doğu ateşinden uzak tutmasıdır. Silahların değil aklın, mantığın, duyguların hakim olması gerekir" şeklinde konuştu.
Kılıçdaroğlu ayırca hem İran'ın hem de ABD'nin sağ duyulu davranmasını temenni ettiğini de belirtti.
İran'ın Ankara Büyükelçisi Farazmand'dan açıklama
İran'ın Ankara Büyükelçisi Muhammed Farazmand, İran Devrim Muhafızlarının Kudüs Gücü komutanı Kasım Süleymani'nin öldürülmesinin ardından yaptığı açıklamada ABD'ye gözdağı verdi.
Farazmand, Trump ve Pompeo'nun erken sevindiğini belirterek Washington'un bu sevincinin uzun sürmeyeceğini söyledi.
CNN Türk'te canlı yayına katılarak açıklamalarda bulunan büyükelçi, "Bu bir cinayet. Savaşı başlatan taraf biz olmayacağız dedik ama ABD'nin bu hatasının bir sonucu olacaktır" diyerek saldırıya misilleme yapılacağının sinyalini verdi.
Süleymani'nin Irak'ta misafir olduğuna da değinen Farazmand, sorumluluğunun ABD'ye ait olduğunu belirterek, "Bu yaptıklarından ABD'nin korkması gerekiyor. Tahran'ın intikam için kararını bekleyeceğiz" diyerek konuşmasını sürdürdü.
Pompeo'dan da açıklama geldi
ABD Dışişleri Bakanı Mike Pompeo, saldırı sonrası yaptığı açıklamada, "İran ile gerilimi azaltmaya hâlâ bağlıyız" ifadelerini kullandı.
Trump'tan tek cümlelik ilk açıklama
ABD'nin Bağdat'ta düzenlediği hava saldırısında İran Devrim Muhafızlarının Kudüs Gücü Komutanı Kasım Süleymani'yi öldürmesi üzerine, ABD Başkanı Donald Trump'tan ilk açıklama geldi.
Trump, Twitter üzerinden tek cümlelik paylaşımında, "İran hiçbir savaşı kazanamadı ama hiçbir pazarlığı da kaybetmedi!" ifadelerini kullandı.
Iran never won a war, but never lost a negotiation!
— Donald J. Trump (@realDonaldTrump) January 3, 2020
Dışişleri Bakanlığı suskunluğunu bozdu
Sabah saatlerinden bu yana ilk kez Türkiye'nin yetkili ağızlarından bir açıklama geldi. Dışişleri Bakanlığı yaptığı açıklamada Türkiye'nin dış müdahalelere ve suikastlere her zaman karşı olduğunu ifade etti.
Açıklama şöyle:
"Bölgede tırmanan ABD-İran gerginliğinden derin endişe duyuyoruz. ABD hava operasyonunun bölgedeki güvensizlik ve istikrarsızlığı artıracağı aşikardır. Türkiye, dış müdahalelere ve suikastlere her zaman karşıdır. Irak’ın çatışma alanı haline getirilmesinin barış ve istikrara zarar vereceği uyarısını kuvvetle tekrar vurguluyoruz."
İran'da binlerce kişi sokağa döküldü
İran'da Cuma namazının ardından bir araya gelen binlerce kişi, ABD'yi protesto etti. AFP ve yerel basında yer alan bilgilere göre, ABD ve İsrail karşıtı sloganlar atılan gösteriler İran hükûmeti tarafından destekleniyor.
Tahran İslami Bilgilendirme Koordinasyon Konseyi Başkanı Muhsin Mahmudi, Tahran genelinde protestoların düzenleneceğini ifade ederek, ABD'ye suikast dolayısıyla duyulan öfkenin yurdun her köşesinde hissedilmesi gerektiğini ifade etti.
Irak Cumhurbaşkanı'ndan ABD'ye kınama
Irak Cumhurbaşkanı Berhem Salih, Kasım Süleymani ve Ebu Mehdi el-Mühendis'in ABD tarafından öldürülmesini kınayarak, ülkenin milli çıkarı için herkesin kendisini kontrol etmesi çağrısında bulundu.
Salih, yayınladığı yazılı açıklamada, İran Devrim Muhafızları Ordusu'na bağlı Kudüs Gücü Komutanı Kasım Süleymani ve Haşdi Şabi Başkan Yardımcısı Ebu Mehdi el-Mühendis'in öldürülmesinden derin üzüntü duyduğunu belirterek, her iki komutanın da terör örgütü IŞİD ile mücadelede önemli rol üstlendiklerini savundu.
Askeri liderleri hedef alan saldırıyı kınadığını belirten Salih, olayın hem Irak hem de bölge güvenliği için farklı yansımalara sebebiyet vereceğini belirtti.
Salih ayrıca, yüksek milli çıkarlar için herkesi, kendini kontrol etmeye ve "akıllı davranmaya" davet etti.
Trump, Süleymani hakkında yeniden tweet attı:
"General Kasım Süleymani geniş bir zaman diliminde binlerce Amerikalıyı öldürdü veya ağır şekilde yaraladı ve daha pek çoğunu öldürmek için komplo yapıyordu... ama yakalandı! Milyonlarca insanın ölümünden doğrudan ya da dolaylı sorumluydu. "
"Buna son dönemde İran'ın kendi içinde öldürülen çok sayıda protestocu da dahil. İran bunu hiçbir zaman doğru düzgün itiraf edemeyecektir ama Süleymani kendi ülkesinde hem nefret ediliyor hem de korkuluyordu. Liderlerinin dünyayı inandırmaya çalıştığı gibi üzgün değiller. Onun işi yıllar önce bitirilmeliydi."
Saray'dan Süleymani suikastı ile ilgili açıklama
Saray Sözcüsü İbrahim Kalın, "Türkiye olarak bütün tarafları sağduyu içinde hareket etmeye, gerilimi artıracak adımlardan kaçınmaya davet ediyoruz." dedi.
BM'den açıklama
Birleşmiş Milletler, "Körfez’deki tansiyonun yükselmesinden endişe duyuyoruz. Dünya Körfez'de yeni bir savaşı kaldıramaz"açıklamasını yaptı.
Erdoğan-Ruhani görüşmesi
AKP'li Cumhurbaşkanı Erdoğan, İran İslam Cumhuriyeti Cuhmurbaşkanı Hasan Ruhani ile görüştü. Görüşmede Ruhani, Erdoğan’a, ‘ABD’nin küstah eylemlerine birlikte karşı koyma’ çağrısında bulundu.
Ruhani Erdoğan’a hitaben, “Saldırgan bir eyleme karşı sessizliğimiz, daha saldırgan eylemlere girişmek için daha fazla meydan okumaya neden olabilir” dedi.
İran: İntikam sert olacak
Kudüs Gücü Komutanı Süleymani'nin ABD saldırısıyla öldürülmesi sonrası toplanan İran Güvenlik Konseyi, ''ABD'nin saldırısı yaptığı en büyük stratejik hatası olacak'' açıklamasını yaptı.
İran Devrim Muhafızları Kudüs Gücü Komutanı Kasım Süleymani'nin ABD hava saldırısında öldürülmesine ilişkin İran'dan açıklama geldi. Saldırı sonrası toplanan İran Milli Güvenlik Konseyi, "ABD yaptığının cezasını çekecek, İran'ın intikamı sert olacak" açıklamasını yaptı.
İlgili haber: İran'dan saldırı açıklaması: İntikam sert olacak
Esad: Suriye halkının bilincinde ölümsüz olarak kalacak
Suriye Devlet Başkanı Beşar Esad "Şehit Süleymani'nin anısı Suriye halkının bilincinde ölümsüz olarak kalacak" dedi.
4 Ocak'ta ABD'ye yönelik 5 saldırı
Irak içerisinde ABD'nin diplomatik ve askeri temsilciliklerine yönelik 5 saldırı gerçekleşti. ABD'nin büyükelçilik binasının bulunduğu ve Irak'ın en güvenli bölgesi olarak kabul edilen Bağdat'taki Yeşil Bölge'ye, Salahaddin vilayetindeki Balad askeri üssüne, Bağdat'taki eski Cumhurbaşkanlığı binasına ve Cediriye mahallesine düzenlenen saldırılar sonrası son olarak Musul'da bulunan ABD'li askerlerin konumlandığı Kindi askeri üssüne havan toplu saldırı düzenlendi.
Saldırıların ardından, Lübnan merkezli Mayadin televizyonu Irak'ın Suriye sınırında bulunan Suriye tarafındaki El Kaim bölgesinde Ketaib Hizbullah birimlerine saldırı düzenlendiğini duyurdu.
Trump'ın tehditleri
Bunların üzerine ABD Başkanı Donald Trump Türkiye saati ile sabaha karşı bir dizi tweet atarak İran'a tehditler yağdırdı. Trump, 52 rehineyi temsilen İran ve İran kültürü için önemli addedilen 52 hedef belirlediklerini ve İran'ın ABD üslerine ya da herhangi bir ABD'liye yönelik bir saldırısı daha olursa bunları vuracaklarını belirtti.
Süleymani'nin cenazesi İran'a gönderildi
İran devlet ajansı IRIB, Kasım Süleymani'nin naaşının İran'ın güneybatısında bulunan Ahvaz şehrine gönderildiğini bildirdi. Süleymani'nin tabutunun İran bayrağına sarılı hâlde görüldüğü videoda askeri bando takımının eşliğinde uçaktan indirildiği görüldü.
Öte yandan, Kasım Süleymani ile aynı saldırıda hayatını kaybeden Haşdi Şabi Genel Komutan Yardımcısı Ebu Mehdi el-Mühendis'in cenazesi de İran'ın Ahvaz şehrine gönderildi.
Süleymani için Ahvaz'da cenaze töreni düzenlendi
General Kasım Süleymani için Ahvaz'da on binlerce kişinin katıldığı bir cenaze töreni düzenlendi. Törene katılan İranlılar ABD ve İsrail aleyhinde sloganlar attı.
Irak Meclisi, ABD askerlerinin ülkedeki varlığına son verme önerisini kabul etti
Irak Meclisi, 'ABD stratejik güvenlik anlaşmasının iptal edilmesi ve yabancı güçlerin ülkeden çıkarılması' talebini içeren tasarıyı olağanüstü toplantıda kabul etti.
İlgili haber: Irak Meclisi, ABD askerlerinin ülkedeki varlığına son verme önerisini kabul etti
