Görme engelli vatandaşların koronavirüs salgını döneminde ne tür değişimler yaşadıklarına dikkat çekmek amacıyla görme engellilerin evde, iş yerlerinde, sosyal alanlarda rahat yaşam sürmeleri için faaliyet yürüten Rehber Köpekler Derneği kurucusu Nurdeniz Tunçer ile bir söyleşi gerçekleştirdik. Tunçer, pandemi döneminde günlük rutinlerinin nasıl değiştiğini, gün içinde yaşadıkları zorlukları anlattı. Peki Rehber Köpekler Derneği faaliyetleri neler, rehber köpekler nasıl bir eğitimden geçerek görme engelli bireylerin hayatlarına dokunuyor?

Rehber Köpekler Derneği

Rehber Köpekler Derneği, görme engelli bireylerin toplum içerisinde kendilerine olan güvenlerini arttırarak daha özgür hareket etmelerine yardımcı olmak, görme engelli bireyler ile rehber köpeklerin fiziksel ve psikolojik olarak birbirlerine ve çevreye adaptasyonlarını sağlamak, hukuki bağlamda izlenecek prosedürler konusunda desteklemek ve toplumdaki diğer bireyleri de bu konuda bilgilendirerek farkındalık yaratma amacı ile kuruldu. Rehber Köpekler Derneği, uluslararası rehber köpek eğitim standartlarında yetiştirilen köpeklerin cinsi, eğitimi, veteriner bakımı ve görme engelli sahiplerine uyumu konularında standartlar oluşturuyor. Türkiye’de görme engelli bireyler için farkındalık yaratmayı amaçlayan dernek, bu bağlamda erişilebilirlik çalışmaları yürütüyor. Görme engelli bireyler ile fiziksel çalışmalar da yürüten dernek görme engelli bireylere sosyal alanlarda da destek veriyor. Dernek, rehber köpekleri engelli vatandaşlara ücretsiz olarak veriyor.

Dernek, görme engellilerin rehberi olacak köpekleri uzun ve titiz pozitif bir eğitim süreciyle hazırlıyor. Bu hazırlık sürecinde Rehber Köpek adayı, eğitmen ve gönüllü bakıcı aileler eğitimin en önemli aktörler oluyor. Rehber köpek adayları ilk aşamada bir yıl süresince gönüllü bakıcı ailelerin yanında temel eğitimi alıyor. Bu nedenle derneğin süreklilik içinde gönüllülere ihtiyaç bulunuyor.  Pandemi süreci ve sonrasında gönüllü bakıcı aileler rehber köpek adaylarının sosyalleşmesi için kafe, restoran gibi sosyal alanlarda bulunması eğitim açısından çok mühim. Bu alanlarda engellerle karşılaşılmaması büyük önem arz ediyor.  

Rehber Köpeklerin eğitimi nasıl oluyor, özellikleri neler?

Sahibinin gözü, adımları olan Rehber Köpekler uzun ve kapsamlı bir eğitimden geçtikten sonra görme engelli bireylere her ortamda eşlik ediyor. Bağımsız hareketliliğe olanak taşıyan bu özel köpekler, görme engellilerin hareket kabiliyetlerini artırmalarına, günlük ihtiyaçlarını karşılayabilecek rahatlıkta dolaşmalarına yardımcı oluyor. Uzmanlar tarafından yeterlilik seviyesine ulaştığı belgelendikten sonra 3 aşamalı bir eğitimden geçen köpekler, rehber köpek sertifikasına hak kazanmış oluyor.

Rehber köpeklerin eğitimlerinin ilk aşaması rehber köpek olmaya yapı olarak daha uygun türlerden seçilen yavruların 6-8 haftalık erişkinliğe geldiklerinde gönüllü ailelere teslim edilmesiyle başlıyor. İkinci aşama ise yavrular bir veya bir buçuk yıl gönüllü aileler ile kalıyor. Temel komutlar bu süreçte aileler tarafından yavrulara öğretiliyor. Son aşamada ise yavrular ailelerden alınarak özel eğitimli rehber köpek eğitimcileri ile birlikte eğitiliyor ve görme engelli bireylere verilmek üzere hazır hale getiriliyor. Köpeklerin ihtiyaçları ve bakımları dernek tarafından karşılanıyor. Dernek bünyesinde İngiltere’de Rehber Köpek Eğitmenliği üzerine sertifika programını tamamlayan bir rehber köpek ve hareketlilik eğitmeni bulunuyor. Aynı zamanda derneğin Hollanda ile kurumsal olarak işbirliği bulunmakta.

Topluma uyum sağlayan köpekler havlamıyor ve agresif tavırlar sergilemiyor. Görev başında olduklarında onlara gösterilen sevgi ve ilgi konsantrasyonlarını bozabiliyor. Bu yüzden rehber köpeklerin görev başında sevilmemesi gerekiyor. Sahibinden başkasının komut vermemesi gereken köpeklerin seslenerek yönlendirilmemeleri gerekiyor. Tasmasına hamle yapılmaması gereken köpeklere bir başkası tarafından yiyecek verilmemeli.  

Kapsamında şu an aktif olarak 4 rehber köpek 5 terapi köpeği ve eğitimde olan 5 köpek bulunan derneğin görme engellilerin taleplerini karşılama süreçleri zaman alıyor. Türkiye’de 250 görme engelli vatandaş Rehber Köpek edinmek için listede bekliyor. Köpek edinebilmek için yüzde 90 oranında görme kaybının olma koşulu aranıyor.

Köpeklere gönüllü bakıcı aile olmak için gereken şartlar:

Bakıcı aile adaylarının dikkat etmesi gereken en önemli noktalar: Tüm aile bireyleri yavruyla belli bir disiplin içinde pozitif yaklaşımla iletişim geliştirmelidir. Yavru gün içerisinde 3-4 saatten fazla yalnız bırakılmamalıdır. Kesinlikle balkon veya bahçede bakılamaz. Evin bir bireyi olarak görülmelidir ve ev içerisinde büyütülmelidir. Günde en az 3 kere düzenli gezinti saatleri olması gerekmektedir. Yavru ev içerisinde zihin geliştirici oyunlar dışında oyun oynamamalıdır; dışarıda ise top oynamaması önemlidir çünkü obsesif davranış geliştirebilir. Kendi maması dışında yemek verilmemelidir. 18 yaşın altındakiler bakıcı aile olamaz. Bakıcı ailelerin başka hayvanları var ise onların diğer köpekler ile sosyalleşmiş olmaları ve negatif tavırlar sergileyen hayvanlar olmamaları gerekmektedir.

Rehber Köpekler Derneği Başkanı Nurdeniz Tunçer koronavirüs pandemisinin başlangıcından bu yana yaşadıklarını anlattı. Dünya Sağlık Örgütü’nün 10 Mart 2020 de pandemi ilan etmesiyle birlikte herkes gibi Türkiye’nin ilk rehber köpeği Kara ile izolasyona girdiğini ifade eden Tunçer, süreci şu ifadelerle anlattı:

"Kara’nın desteği paha biçilemez"

"Vatandaşlık görevimize uyarak kalabalıklardan uzak durduk ve insanlarla temastan kaçındık. Özellikle tam kısıtlama olduğu dönemlerde Rehber Köpeğim Kara ile rutin yürüyüşlerimizi sokağın içerisinde ve bahçede sürdürüyoruz, egzersizlerimizi aksatmadan yapıyoruz. Bu dönemde kalabalık ortamlara girmediğimiz için Kara’nın toplu taşımada, kafe ve restoranlarda bana rehberlik etmesiyle ilgili asıl görevlerini yapamadığı bir süreç devam ediyor. Halen maske ve mesafeyi gözeterek iş hayatına devam etmeye çalışıyoruz. Kara’nın bu dönemdeki desteği paha biçilmez. Sosyal mesafe kurallarını Kara sayesinde uyguluyorum. Kimsenin yardımına ihtiyaç hissetmeden, mesafeli bir şekilde Kara’nın rehberliğinde her yere kolaylıkla ulaşabiliyorum. Pandeminin bu zorlu döneminde Kara’yla ev içindeki arkadaşlığımızı daha da pekiştirdik. Evin içerisinde geçirdiğimiz zamanın da kıymetini bildik."

Kara ile yaklaşık 4 yıldır beraber olduklarını ifade eden Tunçer, "Görme engellilerin yaşamının her alanında kimsenin yardımına ihtiyaç hissetmeksizin bağımsız hareket etmesine yardımcı olmak Rehber Köpeklerin temel görevidir. Rehber köpek görme engellinin hem yol arkadaşı hem iki gözdür. Benim de canım arkadaşım, Kara’m. Türkiye’nin ilk rehber köpeği ile çalışmaktan ve Rehber Köpeklerle ilgili farkındalık kapılarını açmaktan mutluyum. Yapılacak daha çok şey var. Başlangıçta ulaşım araçlarına binerken çok zorlanıyorduk ama artık onları aştık, çok az reddeden oluyor. Bu dönemde toplu taşımayı çok az kullanabiliyoruz. Ofisten veya evden online toplantılar gerçekleşiyor. Kara her zaman bana manevi desteği ile katkı sağlıyor" dedi.  4 yıllık birlikteliklerinde metrobüse, Marmaray’a bindiklerini sinemaya, tiyatroya gittiklerini söyleyen Tunçer şöyle devam etti: "Konserden, toplu taşımaya, AVM’den TBMM binasına kadar pek çok farklı ortama Rehber Köpeğim Kara ile rahatça girebildik. Artık pek çok yerdeki görevliler Rehber Köpeğin görevinin bilincinde. Zaman zaman hala Rehber Köpeğin sahibine eşlik eden bir görevli olduğunun farkında olmayanlarla karşılaşıyoruz. Bu konuda toplumda farkındalık çalışmalarını mümkün olduğunca yaygınlaştırmaya çalışıyoruz. Bu farkındalık çalışmalarında yerel yönetimlerle iş birliği yapmak bizim için büyük önem taşıyor."

"Netflix gibi platformlar destek verebilir"

Rehber Köpekler ne kadar çok kabul görür ve destek alırsa işlerinin o kadar kolaylaşacağının altını çizen Tunçer, pandemi döneminde görünürlük açısından farkındalık çalışmalarında eskiye oranla azalma olduğunu belirtti. Hayatlarını kolaylaştırmak adına önerilerde bulunan Nurdeniz Tunçer, "Örneğin Netflix gibi online platformlar, dizilerde rehber köpeklerle ilgili farkındalığa dikkat çekebilecek içeriklerle  çalışmalara destek verebilir. Diğer taraftan Mecliste bekleyen Erişilebilirlik Yasası ile ilgili çalışmalara hız verilebilir. Görme engellilerin bağımsızlığına destek verebilecek nitelikte daha fazla sürdürülebilir kalkınma ile ilgili projeler geliştirilebilir." Dedi.