Sağlık gibisi yok, işte 2023'e de damgasını vuracak 11 gelişme...

Covid-19 son üç yılımıza damga vurdu, bu dönemde tüm sağlık sistemi de pandemiyle savaşa odaklandı. İnsanlığın Covid-19'la savaşında elini önemli oranda güçlendiren mRNA teknolojisi, aslında kanser aşısı üretmek için kullanılıyordu. Bilim dünyası Covid-19'dan biraz başını kaldırınca kanser aşısı çalışmaları da hızlandı. 2022'de sağlık alanında önemli gelişmeler yaşandı, bütün bu gelişmeler 2023'ü şekillendirecek. Alzheimer'dan kansere, 3D yazıcıdan üretilen kulaktan diyabete... İşte 2023'e damgasını vuracak, sağlık alanındaki 11 gelişme.

TİP 1 DİYABET İLACI ONAYLANDI: Tip 1 diyabet hastalığının vücuttaki gelişimini geciktirecek bir immünoterapi ilacı kasım sonunda ABD'de onaylandı. Uzmanlar, teplizumab adlı ilacın diyabet tedavisinde "yeni bir çağ" açtığını ve ilk defa yalnızca semptomlarla değil, hastalığın kendisiyle mücadele edildiğini belirtiyor. İlaç, bağışıklık sistemini yeniden programlayarak yanlışlıkla insülin üreten pankreas hücrelerine saldırmasını engellemeye çalışıyor. 2019'da yapılan bir araştırma, yeni ilacın yüksek risk altındaki bazı kişilerin hastalığı geliştirmesini ortalama 3 yıl geciktirebileceğini tespit etti. Tip 1 diyabet, pankreasın insülin üretimini bırakması, böylece kandaki glikoz miktarının artması durumunda ortaya çıkıyor.

GENOM HARİTASI TAMAMLANDI: Bilim insanları, ilk taslağın tamamlanmasının üzerinden 20 yıldan fazla bir süre geçtikten sonra 2022'nin nisan ayında insan genomunun haritasını çıkarmayı tamamladı. Genetik materyalin yaklaşık yüzde 8'inin önceki teknolojiyle deşifre edilmesi imkansızdı. Araştırmanın yürütülmesine yardımcı olan Washington Üniversitesi Tıp Fakültesi'nden genetikçi Evan Eichler, bu genetik materyalin haritalanmasının, insanların enfeksiyonlara ve salgınlara nasıl uyum sağladığını ve hayatta kaldığını, vücudumuzun toksinleri nasıl temizlediğini, insanların ilaçlara nasıl farklı tepki verdiğini, beyni belirgin bir şekilde insan yapan şeyin ne olduğunu ve her birimizi farklı kılan şeyin ne olduğunu açıklamaya yardımcı olacağını söyledi. Haritanın tamamı, kromozom ve genlerin oluşturulduğu birimler olan 3 bin 55 milyar baz çiftinden ve proteinleri kodlayan 19 bin 969 genden oluşuyor.

DOMUZDAN İNSANA KALP NAKLİ: ABD'nin Maryland eyaletindeki bir hastanede, ölmek üzere olan 57 yaşındaki kalp hastasına son çare olarak domuz kalbi nakledildi. Dünyada böyle bir ameliyatın ilk kez yapıldığı açıklandı. Maryland Üniversitesi Tıp Merkezi'nde görevli doktorlar, Ocak ayında, alınan özel izin sonrası yapılan ameliyatın 7 saat sürdüğünü, David Bennett adlı hastanın sağlık durumunun iyi olduğunu duyurdu. David Bennett'ın ameliyattan bir gün önce, "Ya ölecektim ya da bu ameliyatı olacaktım. Ameliyatın karanlıkta bir atış olduğunu biliyorum ama bu aynı zamanda benim son şansım" dediği aktarıldı. Prosedür başlangıçta başarılı olarak kabul edildi, ancak Bennett iki ay sonra öldü. Doktorlar ölümünün kısmen domuz kalbinden kaptığı ve domuz sitomegalovirüsü ya da CMV olarak adlandırılan bir virüsün sonucu olabileceğini söyledi. Ancak sağlık uzmanları, bir hayvandan alınan organ ya da dokuların bir insana nakledilmesi anlamına gelen ksenotransplantasyon için umutlarını koruyor.

ALZHEIMER İLACI: Biyoteknoloji şirketleri Eisai ve Biogen'in ürettiği yeni Alzheimer ilacının hastalığın erken evrelerinde başarılı olduğu bildirildi. İki şirket yaptığı açıklamada "lecanemab" adlı ilaca ilişkin ilk sonuçların beyindeki gerilemeyi yavaşlattığını ortaya koydu. Bulgulara göre lecanemab tedavisi uygulanan hastalarda, plasebo verilen hastalara göre Alzheimer'ın ilerleyişi yüzde 27 azaldı. Lecanemab, Alzheimer hastalarının beyninde oluşan “beta amiloid” adlı yapışkan maddeyi hedef alıyor. Amiloid, beyinde nöronlar arasında biriken bir protein. Bu proteinler, beyinde plakalar oluşturuyor. Lecanemab, hastalığın ilk aşamalarında etkili oluyor. Bu nedenle, hastalığı erken aşamada teşhis edecek devrim niteliğinde bir buluş olmaması halinde, birçok kişinin bu ilaçtan faydalanamayacağı belirtiliyor.

KANSER AŞISI: ABD'li biyoteknoloji şirketi Moderna, ilaç firması Merck ile geliştirdiği kanser aşısının sonuçlarını paylaştı. Covid-19 aşısındaki mRNA teknolojisini kullandığını belirten Moderna, kanser aşısı yapılan kişilerin ölüm riskinin yüzde 44 azaldığını duyurdu. Şirket tarafından yapılan açıklamada, kanser aşısının, her hastanın ilgili tümörlerinden alınan mRNA genetik materyalini kullanarak oluşturduğu belirtildi. Çalışmaya bir tür cilt kanseri olan melanomun 3. ve 4. evresinde olan 157 kişinin katıldığı açıklandı. Moderna'nın başkanı Dr. Stephen Hoge, "İlk kez kansere karşı işlevsel bir bağışıklık tepkisi geliştirmenin mümkün olduğuna dair kanıtımız var" diye konuştu.

RSV AŞISINDA ÖNEMLİ GELİŞME: Özellikle bebekler ve yaşlı insanlar için ölümcül olabilen RSV için henüz onaylanmış bir aşı bulunmuyor. Hamilelerde ve yaşlı yetişkinlerde kullanılması planlanan iki yeni aşı, virüsün insan hücrelerine bağlanan protein yapısını bozmayı hedefliyor. GSK, 60 yaş üstü kişilere yönelik aşısının, yaklaşık 25.000 kişinin katıldığı bir denemede şiddetli hastalığı önlemede yüzde 94 etkili olduğunu söyledi. Pfizer da, hamileler için geliştirdiği aşının yaklaşık 7.400 kişinin katıldığı bir deneyde yüzde 69 etkili olduğunu açıkladı. Maryland Üniversitesi Tıp Fakültesi'nde aşı araştırmaları yapan ve Hastalık Önleme Merkezi'nin (CDC) bağımsız danışmanı olan bulaşıcı hastalıklar uzmanı Dr. Wilbur Chen daha önce Insider'a verdiği demeçte, aşıların ABD'de kullanımının onaylanması halinde "RSV hastaneye yatışları ve ölümlerinde zaman içinde önemli bir azalma göreceğiz" demişti.

AGRESİF KAN KANSERİ GEN DÜZENLEMESİYLE TEMİZLENDİ: İngiltere'de bilim insanları, 13 yaşındaki Alyssa’nın tedavi edilemez denilen kan kanserini vücuttan temizledi. Alyssa’nın lösemisi için yapılan diğer tüm tedaviler başarısız olmuştu. Leicester’da yaşayan Alyssa’ya geçen yıl mayıs ayında T hücreli akut lenfoblastik lösemi teşhisi kondu. Great Ormond Street Hastanesi’ndeki bir grup doktor, "canlı bir ilaç" olarak nitelendirilen ve 6 yıl önce geliştirilen "temel düzenleme" adlı biyolojik mühendislik terapisini Alyssa’da uygulamaya karar verdi. Normal şartlarda T-hücrelerinin vücuttaki tehditleri arayıp yok ederek vücudun muhafızları olması gerekiyor. Ancak Alyssa’nın kanser türü oldukça agresif bir yapıdaydı. Alyssa için T-hücreleri artık tehlike haline gelmiş ve kontrolden çıkmıştı. Doktorlardan ve bilim insanlarından oluşan bir ekip, bu yeni terapiyi Alyssa’nın kanserli T hücrelerini yakalayıp öldürebilen yeni bir T hücresi türü tasarlamak için kullandı. Uzmanlar, bir donörden gelen sağlıklı T-hücreleriyle başlayarak bunları modifiye etme işlemi yaptı. Yaklaşık 6 ay sonra kanser hücrelerinin vücuttan temizlendiği tespit edildi. Alyssa halen izleniyor.

PROSTAT KANSERİ TEDAVİSİ: Metastatik (4. evre) hormona duyarlı prostat kanseri olan hastalar için darolutamid (Nubeqa, Bayer) tabletlerinin, dosetaksel kemoterapisi ile birlikte kullanımı, 5 Ağustos 2022'de FDA (ABD Gıda ve İlaç İdaresi) onayı aldı. Araştırmalarda tedaviye darolutamid eklenmesi sağ kalmada belirgin bir artışa neden oldu. Araştırmacılar, yayımladıkları raporda darolutamidin yaşam kaybı riskini de 32.5 oranında azalttığını bildirdi.

ALS İLACI ONAY ALDI: ABD Gıda ve İlaç İdaresi, ALS hastalarını tedavi etmek için Relyvrio'yu onayladı. FDA'nın İlaç Değerlendirme ve Araştırma Merkezi'nde Sinirbilim Ofisi direktörü MD Billy Dunn, "Bu onay, şu anda tedavisi olmayan, yaşamı tehdit eden bir hastalık olan ALS için başka bir önemli tedavi seçeneği sunuyor" dedi. Relyvrio, ALS tedavisinde onaylanan üçüncü ilaç oluyor. İlaç, Albrioza adıyla Kanada’da özel bir izinle geçen Temmuz ayında kullanılmaya başlanmıştı. Beyinde ve omurilikte kasların istemli hareketini sağlayan motor nöron adı verilen sinir hücrelerinin etkilenmesi ve kaybı, ALS hastalığına neden oluyor. İlerleyici bir hastalık olan ALS'de belirtiler zamanla kötüleşme eğilimi gösteriyor.

MENOPOZDA HORMONA ALTERNATİF TEDAVİLER: Menopozdaki kadınların yarısından fazlası, ortalama yedi yıl sürebilen sıcak basmaları yaşıyor. Uygun şekilde kullanıldığında etkili ve güvenli olmakla birlikte, hormon tedavisi bazı riskler içeriyor ve tüm hastalar bu tedavi seçeneğini denemeye uygun adaylar değil. NK3R antagonistleri olarak adlandırılan yeni bir hormonal olmayan ilaç grubu, hormon tedavisine uygun bir alternatif olarak ortaya çıktı. Bu ilaçlar, beyinde sıcak basmalarının gelişimiyle bağlantılı bir sinyal yolunu bozuyor ve klinik deneylerde orta ile şiddetli menopoz sıcak basmalarını hormonlar kadar etkili bir şekilde rahatlatmak için umut vaat ediyor. Tabii ki bu ilaçların etkinliğini ve güvenliğini tam olarak anlamak için ek çalışmalara ihtiyaç var.

ÜÇ BOYUTLU YAZICIDAN ORGANLAR: San Antonio'daki doktorlar, hastanın kendi kıkırdak hücrelerini kullanarak 3D baskılı bir insan kulağı oluşturdu ve nakletti. Küçük ve şekil bozukluğu olan bir sağ kulakla dünyaya gelen 20 yaşındaki bir kadın, kendi hücrelerinden yapılmış 3 boyutlu baskılı bir kulak implantı ile yeni kulağına kavuştu. İmplant rejeneratif tıp firması 3DBioTherapeutics tarafından geliştirildi. İşlemi basit bir şekilde anlatacak olursak; kadının kulağındaki kıkırdaktan alınan hücreler, milyarlarca hücreye bölündü ve sağlıklı kulağın 3 boyutlu taramasıyla birlikte 3DBio şirketine gönderildi. Şirket, hücreleri kolajen bazlı biyo-mürekkep ile birleştirdi ve bir biyoyazıcıya yerleştirerek toplamda 10 dakika sürdüğü belirtilen baskı işlemini gerçekleştirdi. Bunun ardından da elde edilen kulak, cerrahlara gönderildi.

2023'te neler olabilir?

Aşı, daha fazla aşı: Bilim insanları solunum yolu virüslerine karşı mücadelelerini sürdürüyor, araştırmalar muhtemelen yeni yıla da taşınacak.
Grip ve Covid-19 varyantları: Moderna ve Pfizer-BioNTech, dört grip suşu ve iki koronavirüs suşunu birleştiren aşılarının güvenliğini, etkinliğini ve dozajını belirlemek için denemelere başlıyor.
RSV için son yıl: Altı ilaç şirketi RSV aşıları veya antikorları geliştiriyor, bu da bu yılın virüsle savaşmak için yeterli araçların olmadığı son yıl olabileceğini gösteriyor.
Zayıflama ilaçları: Obezite tedavisi 2023 yılında dönüşümün eşiğinde olacak.
Yeni bir çalışma, Tip 2 diyabet tedavisi için onaylanan Tirzepatid adlı ilacın obeziteyi azaltmada son derece etkili olduğunu gösterdi. İncelenen üç dozdan en yüksek olanını alanlar kilolarının yüzde 21'ini (bazı durumlarda 60 kiloya kadar) kaybetti.
Geçen yıl onaylanan Semaglutide adlı zayıflama ilacının üreticileri 2023 yılında üretimi artıracaklarını söylüyor. Wegovy markası altında, 2.4 mg'lık semaglutide dozu ortalama yüzde 15'e varan kilo kaybı sağlıyor.