İran'da neler oluyor, gösteriler neden başladı? Kimler destekliyor?
İran İslam Cumhuriyetinde yükselen işsizlik ve enflasyon, halkın fakirleşmesi ile yolsuzluğa karşı başlayan rejim aleyhtarı gösteriler üçüncü gününe girdi. Başta Tahran, Meşhed, Kirmanşah, İsfahan, Hamadan ve Şiraz bölgeleri olmak üzere ülkenin sokağa dökülen eylemcilere ABD'den destek gelmesi kafaları karıştırdı.
İran'ın kuzeydoğusunda ülkenin ikinci büyük kenti Meşhed'de başlayıp, Kirmanşah, Reşt, İsfahan ve Kum'a yayılan gösterilere binlerce kişi katıldı. Resmi olarak bir rakam açıklanmasa da birçok şehirde çok sayıda kişi gözaltına alındı. Diğer yandan bugün, 2009 yılında rejim destekçilerinin düzenlediği gösterileri anma amacıyla yüzlerce kişi de İran'ın dini lideri Ayetullah Ali Hamaney'e destek için sokaklara çıktı. Muhafazakâr eski Cumhurbaşkanı Mahmud Ahmedinejad'ın yeniden seçildiği 2009 yılındaki seçimlerde hile yapıldığı iddiasıyla protestolar düzenlenmiş hem rejim yanlıları hem rejim karşıtları sokaklara çıkmıştı.
[caption id="attachment_271718" align="alignnone" width="600"]
Kirmanşah'ta eylemcilere tazyikli suyla müdahale edildi.[/caption]
Üç gündür süren rejim karşıtı gösteriler hakkında açıklama yapan ABD, "İran'ın bu hükümet karşıtı gösterilere nasıl yanıt vereceğini tüm dünyanın izlediğini" ifade etti. Beyaz Saray'dan yapılan açıklamada, İranlıların "rejimin yolsuzluklarından, ülkenin servetinin terörizme mali kaynak sağlama amaçlı kullanılmasından bıktıkları" belirtildi.
EYLEMLER NASIL BAŞLADI?
Eylemler Perşembe günü ülkenin en büyük ikinci kenti Meşhed'de giderek kötüleşen ekonomik durumun protesto edilmesiyle başladı. Ülkenin çeşitli kentlerinde düzenlenen gösterileri tetikleyen sebepler yükselen, enflasyon, işsizlik ve yolsuzluk. Protestocular, ülkenin ekonomisi kötüyken Suriye, Lübnan ve Filistin'e yardım edilmesini de karşı çıkıyor.
İran vatandaşları uzun süredir devam eden ağır yaptırımlar altında ekonomik sıkıntılar çekerken, buna bağlı olarak işsizlik de bu yıl resmi rakamlara göre yüzde 12,4'e çıktı. Oysa Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani ise ABD öncülüğündeki Batılı güçlerle yapılan nükleer anlaşma sonucu ekonominin kısa sürede düzeleceğini söylüyordu. Ülkede son olarak bir haftada yumurta fiyatının iki kat arttığı ülkedeki ekonomik talepler, hükümet politikalarına yönelik öfkeye dönüştü. Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani, yükselen enflasyonu, artan fiyatları kontrol edememekle eleştirildi.
İran'ın dış politikasına tepki gösteren Meşhed'deki bazı göstericiler hükûmetin Orta Doğu ülkelerine müdahalesine "Hayatım Gazze için değil, Lübnan için değil, İran içindir" sözleriyle gösterdi.
EYLEMLER BAŞKA YÖNE Mİ KAYDI?
Ekonomik sebeplerle başlayan protesto gösterilerinde ilk başlarda ekonomik talep dile getirilirken, zaman ilerledikçe sloganlar rejim karşıtı ve ırkçı hal almaya başladı. Daha çok Farsların desteklediği eylemlerde "İran tekrar Ari olacak", "Farslar iktidara gelecek" gibi sloganların yanı sıra devrik Şah Pehlevi lehinde de sloganlar atılması, ülkedeki diğer etnik grupların protestolara mesafeli kalmasına neden oldu.
TÜRKLER NEDEN SESSİZ?
Kirmanşah'ta Kürtler ve Şiraz'da Araplar eylemlere destek olsa da, bu kentlerde de protestocu grupların çoğunluğunu yine Farslar oluşturdu. İran'ın devrimler ve önemli gelişmeler tarihine bakıldığında ise ülkedeki en kalabalık etnik grup olan Azerbaycan Türklerinin yaşadığı Tebriz kenti öne çıkıyor.
Ancak atılan sloganlar ve talepler Türkleri rahatsızlık ettiği için Erdebil, Urmiye, Zencan gibi Türklerin büyük çoğunluğu oluşturduğu diğer kentlerde de eylemler tam olarak bir karşılık bulmuş değil. Büyük çoğunluğunu Türklerin yaşadığı Tahran'dan ülkenin kuzeybatısındaki Türkiye sınırına kadar bölgede ciddi bir eylem henüz gerçekleşmedi.
ŞAH TARAFTARLARI BAYRAK KULLANMIYOR
Eylemlerde İran bayrağının olmaması dikkat çekiyor. Bunun nedeni de ah taraftarlarının bugünkü resmi İran bayrağını kabul etmemesi. Mevcut bayrağın ortasında sağdan ve soldan okunacak şekilde "Allah" yazılı figür ve bayrağın yeşil ve kırmızı reknklerinin ortadaki beyaz alan bireştiği yerde boydan boya "Allah-u Ekber" yazısı bulunuyor. Şah taraftarları bu bayrağı kabul etmedikleri için kullanmıyorlar.
[caption id="attachment_271720" align="alignnone" width="600"]
Reşt'teki protestolardaki sloganlar ekonomi ağırlıklıydı.[/caption]
ABD'NİN AÇIKLAMASI NASIL ETKİ EDER?
Bir çok ülkedeki hükumetler ve rejimler halk ayaklanmalarını veya protestolarını dış güçlere bağlar. İran'daki gösteriler ve uzmanların görüşüne göre olaylar giderek fakirleşen halkın ekonomik gelişmelere tepki göstermesiyle sebeplerden dolayı kendiliğinden gelişti. Ülkedeki rejim karşıtları da bunu kullanmak istiyor. İşte tam burada ABD'de aynı taktiği izliyor.
ABD, düşman olarak kabul ettiği İran rejimine karşı olan götericileri destekeleyen açıklamalarda bulundu. Bu bir bakıma 2009 yılındaki olaylı seçimlerde göstericilere destek vermeyen ABD'nin geç kalmış desteği olarak kabul ediliyor.
ABD'nin destek vermesi, İran molla rejiminin elini, göstericileri "dış güçlerle iş birliği yapan hainler" olarak gösterip sert müdahalenin önünü açarken, göstericilere de yurt dışından destek almanın motivasyonunu sağlamış durumda.
PROTESTOLARA REJİM NE DİYOR?
Resmi yayın kuruluşu IRIB'in aktardığına göre Cumhurbaşkanı Yardımcısı İshak Cihangiri, gösterilerin arkasında muhaliflerin olduğunu söyledi. Cihangiri, "Bu ülkedeki bazı olaylar, ekonomik sorunlardan kaynaklanıyor ama bunların arkasında başka bir şey var gibi görünüyor. Bunu yaparak hükümete zarar vereceklerini düşünüyorlar ama karlı çıkanlar başkaları olacak" diye konuştu.
REJİM YANLILARI DA SOKAĞA İNDİ
Rejim karşıtı eylemler 3. gününe girerken, bugün ise rejim yanlısı büyük kalabalıklar meydanlara indi. Tahran yönetimine destek gösterisinde bulunanlar rejim lehinde sloganlar atarak, dövizler taşıdı.
