Taliban, Afganistan'a 20 yıl sonra nasıl girdi?
Burak TATARİ
ABD 20 yıldır savaştığı Taliban'la anlaşamaya vardı ve Afganistan'dan çekilme kararı aldı. Karar üzerine Taliban'a bağlı birlikler çok kısa sürede tüm ülkeyi neredeyse direnişle karşılaşmadan ele geçirdi ve son olarak 15 Ağustos'ta Başkent Kabil'e girdi. Cumhurbaşkanı Eşref Gani ve bir çok yetkilinin ülkeyi terk etmesiyle de Taliban, tam kontrolü yeniden elde etmiş oldu.
Peki, Cumhurbaşkanlığı sarayı, hükümete bağlı okullar, hastaneler, resmi kurumları kontrol altına alan ve "katılımcı bir İslam hükümeti kuracağını" ilan eden Taliban, Afganistan'a 20 yıl sonra nasıl girdi?
Sovyet ordusu Afganistan'a girdi
1978 yılında ülkedeki komünist gruplar Afganistan Devlet Başkanı Muhammed Davut Han'ı kanlı bir darbeyle iktidardan indirdi. Sovyet ordusu yeni iktidarın davetiyle Afganistan'a girdi.
Soğuk savaş döneminin ortasında yaşanan bu gelişmenin ardından ABD, Sovyet işgaline direnenlerin arkasında yer aldı. Direnişe katılan mücahitler arasında gelecekte Taliban'ı kuracaklar olanlar da vardı
1989 yılına gelindiğinde Sovyetler birliği çöktü ve Sovyet ordusu ülkeden çekildi. Afganistan'da ise tam bir kaos ortamı oluştu.
1992 yılında ülkede iç savaş patlak verdi. O yıl mücahit gruplar başkent Kabil'in yarısını ele geçirdi.
Daha güvenli bir Afganistan
90'ların başında kurulan Taliban 1994'te artık ülkenin en güçlü politik aktörüydü. Daha güvenli bir Afganistan vaat eden Taliban Afganistan'ın en büyük ikinci şehri Kandahar'ı ele geçirdi. Ama örgüt insan hakkı ihlalleri ve savaş suçlarıyla itham edildi.
1996'na gelindiğinde giderek güçlenen Taliban başkent Kabil'i de ele geçirdi ve ülkenin son komünist başkanı olan Muhammed Necibullah'ı sokak ortasında astı.
11 Eylül saldırısı ve ABD işgali
Taliban ülkenin ismini değiştirdi. Afganistan artık "İslam Emirliği"ydi. Örgüt ülkede kendi din yorumunu dayatmaya başladı. 1999'da birleşmiş milletler, Taliban'a El Kaide'yle ilişkisi olduğu gerekçesiyle yaptırım uygulama kararı aldı.
Tarih 11 Eylül 2001 gösterdiğinde El Kaide ABD'deki finans merkezi İkiz Kuleler'e saldırdı. Saldırıda 2 bin 996 kişi öldürüldü. ABD, bir ay geçmeden 7 Ekim'de Afganistan'ı işgal etti.
Dünya ve özel olarak da bu bölge artık bambaşka bir yerdi. Kanlı savaşlar, işgaller birbirini izledi.
Taliban, El Kaide lideri Usame Bin Ladin'i teslim etmeyi reddetti. Bunun üzerine Amerika ve müttefikleri, Taliban'ı iktidardan indirdi. Amerika'ya yakın bir isim olan Hamid Karzai devletin başına getirildi. Ülkede 3 yıl sonra 1960'ların reformcu anayasası ilham alınarak yeni bir anayasa hazırlandı. O anayasa, kadınlar ve etnik azınlıklara haklarını iade etti.
Taliban 2006'da yeniden güçlendi
Pakistan'a çekilen Taliban, özellikle Peşaver bölgesinde tam bir terör kampı kurdu ve 2006'dan itibaren Taliban yeniden güçlendi. Kimilerine göre, Pakistan tüm bunları Amerikan ve Suud istihbaratından habersiz yapmadı. Peşaver'de artık sadece Taliban değil, tüm radikal dini gruplar cirit atıyor, dünyaya terör ve terörist ihraç ediliyordu.
Afganistan 20 yılda tarumar oldu
Dış güçlerin de müdahil olduğu 20 yıllık iç çatışma Afganistan'ı tarumar etti. 40 binden fazla sivil hayatını kaybetti. 64 binden fazla Afgan askeri, 3 bin 500'ün üzerinde yabancı asker hayatını kaybetti. ABD, savaşa ve yeniden inşa projelerine yaklaşık 1 trilyon dolar harcadı.
Buna rağmen ülkenin refahı ve altyapısı geliştirilemedi.
Obama ve Trump masayı açtı
2011'e gelindiğinde artık Amerikan askerlerinin çekilmesini isteyen ABD Başkanı Barack Obama ve yönetimi, Katar'da Taliban ile batı destekli Afgan yönetiminin masaya oturmasını sağladı.
2018'de Trump yönetimi bir adım daha attı. Taliban ile yüz yüze görüşmeler başladı ve ABD, Taliban ile doğrudan masaya oturdu. 9 yıllık müzakere sürecinin ardından 2020'nin şubat ayında Taliban ile barış anlaşması imzalandı.
-ABD ile anlaşma ve geri dönüş
ABD ve NATO güçleri tüm askerlerini 31 Ağustos'ta çekecekti. Anlaşmanın temeli buydu. Taliban kontrol ettiği yerlerde radikal grupların faaliyetine izin vermeyecekti. Anlaşma gereği Taliban ve Afgan hükümeti savaş esirlerini karşılıklı serbest bıraktı. 5 binin üzerinde Taliban militanı salıverildi. Ülkedeki son ABD ve NATO güçleri güvenliği Afgan hükümetine bırakarak Bagram Hava Üssü'nü terk etti.
Amerika çekilirken Taliban, saldırılarını hızlandırdı. Önce kırsal alanda ilerledi, sonra vilayet merkezlerini ve son olarak başkent Kabil'i ele geçirerek iktidarı 20 yıl sonra geri aldı.
