Çölyak Hastalığı Nedir? Belirtileri Nelerdir?
Çölyak hastalığı, buğday, arpa ve çavdardaki glüten adlı bir proteine karşı hassasiyetle ortaya çıkan bir durumdur. Bu durum, bağışıklık sistemiyle ilgili bir hastalıktır ve her yaşta ortaya çıkabilir. Özellikle ailesinde çölyak hastası olan çocuklarda bu hastalığın görülme ihtimali daha yüksektir, bu da genetik faktörlerin önemli bir rol oynadığını göstermektedir.
Bağışıklık sistemimiz, zararlı maddelere karşı koruma sağlamak amacıyla antikor üretir. Ancak bazen vücut, yararlı olabilecek maddelere karşı da antikorlar üretebilir. Çölyak hastalığında, vücut glüten adlı proteine karşı antikor üretir ve bu antikorlar ince bağırsaklarda hasara yol açar, çölyak hastalığının gelişimine neden olur.
Glüten, buğday, arpa ve çavdarda bulunan bir protein türüdür. Çölyak hastalarının bağırsakları, glütenle temas ettiğinde bağışıklık sistemi tarafından yanıt verir ve ince bağırsaklarda iltihaplanma ve hasar oluşur. Bu durum, besin emilimini olumsuz etkileyebilir ve çölyak hastasının sağlığını ciddi şekilde etkileyebilir.
Çölyak hastalığı, ömür boyu süren bir durumdur ve glüten içeren yiyeceklerden uzak durmayı gerektirir. Glütensiz bir diyet, semptomların hafiflemesine ve bağırsak hasarının düzelmesine yardımcı olabilir. Çölyak hastalarının, glütensiz bir yaşam tarzını benimsemeleri ve sağlıklı beslenme planlarına uymaları önemlidir. Ayrıca, çölyak hastalığı tanısı alan bireylerin düzenli olarak doktor kontrollerine gitmeleri ve uzman beslenme desteği almaları da önemlidir.
Çölyak Hastalığı Çeşitleri Nelerdir?
Çölyak hastalığı, farklı belirtilerle ve çeşitleriyle ortaya çıkabiliyor. Bazı kişilerde belirtiler daha net olurken bazılarında ise hafif bir şekilde seyrediyor. Bu sebeple çölyak hastalığı, tipik (klasik), potansiyel ve sessiz olarak çeşitleniyor.
Tipik (klasik) çölyak
Klasik olarak da adlandırılan tipik çölyak hastalığı, gluten tüketimi sonrasında ortaya çıkan ve en sık görülen çeşidi olarak bilinir. Kusma, ishal, iştahsızlık, halsizlik, eklem ağrıları ve kaşıntı gibi belirtileri bulunan klasik çölyak hastalığı, 6-24 aylık bebeklerde görülmektedir.
Potansiyel Çölyak Hastalığı
Belirtilerini taşımasa bile testler sonucunda çölyak hastası çıkan ve ailesinde çölyak hastası bulunan kişiler, potansiyel çölyak hastasıdır. Bu çölyak çeşidine sahip kişilerin belli aralıklarla uzman doktora görünerek takibini yapması gerekir.
Non-çölyak Gluten Hassasiyeti
Çölyak hastalığına benzer belirtiler gösterse bile kanında çölyak hastalığına ilişkin antikor bulunmayan kişilerde non-çölyak gluten hassasiyeti görüşebilir. Bu kişilerin çölyak hastalığında olduğu gibi glutensiz beslenmesi gerekmektedir.
Çölyak Hastalığı Belirtileri
- Karın şişliği
- Kansızlık
- İshal
- Kusma
- Kabızlık
- Açık renkli ya da kötü kokulu dışkı, tuvalet ihtiyacının artması
- Karın ağrısı ve kramp
- İştahsızlık ve gaz şikayetleri
- Kilo kaybı
- Yorgunluk ve halsizlik
- Kemik veya eklem ağrısı
- Demir eksikliği
- Baş ağrısı
- Nedeni bilinmeyen karaciğer hastalıkları
- Duygudurum değişiklikleri, sinirlilik ve depresyon
- Kısırlık
- Deri döküntüleri
- Diş minesi sorunları
Çocuklarda çölyak hastalığı belirtileri
Bebeklerde hastalığın belirtileri ek gıdalara başladıktan sonra ilk tahıl ürünlerini aldıklarında ortaya çıkar. Birkaç hafta ila ay sonra sindirim sistemi ile ilişkili bulantı, kusma, ishal gibi klasik belirtileri görülmeye başlar. 2 yaş altı çocuklarda, çölyak hastalığı belirtileri;
- Kusma
- Kronik ishal
- Karında şişlik
- Gelişme geriliği
- İştahsızlık
- Kas erimesi
2 yaşından büyük çocuklarda ise;
- İshal
- Kabızlık
- Kilo kaybı
- Sinirlilik
- Kısa boy
- Ergenlikte gecikme
- Dikkat eksikliği / hiperaktivite, öğrenme güçlükleri, baş ağrısı, kas koordinasyon eksikliği ve epilepsi nöbeti gibi nörolojik belirtiler görülebilir.
Çölyak Hastalığının Tanı Yöntemleri
Çocuklarda çölyak hastalığı tanısı koymak genellikle daha kolaydır. Sebepsiz karın ağrısı, alerjik reaksiyonlar, sürekli kusma, deri döküntüsü, tedaviye rağmen düzelmeyen kansızlık ve gelişme geriliği gibi belirtiler çocuklarda çölyak hastalığının göstergesi olabilir.
Ancak erişkinlerde tanı koymak çocuklara göre daha zor olabilir çünkü yetişkinlerde belirtiler daha az belirgin olabilir ve bazı durumlarda hiç görülmeyebilir.
Çölyak hastalığının tanısında serolojik testler ve ince bağırsak biyopsisi kullanılır. Serolojik testler, kanda antigliadin ve antiendomisyum antikorlarını tespit etmek için yapılır. En duyarlı ve özgün testlerden biri ise doku transglutaminaz antikor IgA ve IgG testleridir. Bu testler çölyak hastalığının tarama ve takibinde kullanılabilir.
Kesin tanı için endoskopi yöntemi kullanılarak ince bağırsak yapısı değerlendirilir ve biyopsi alınır. Çölyak hastalığı olan kişilerde bağırsak katlantılarında azalma, düzleşme ve ince bağırsak yüzeyinde emilimi sağlayan parmak şeklindeki yapıların düzleşmesi veya yassılaşması sık görülür.
Çölyak hastalığının tanısı için ince bağırsağın başlangıç kısımlarında yapılan biyopsiler daha doğru sonuçlar verir. Bununla birlikte, hafif veya sessiz seyreden olguların da varlığı göz ardı edilmemelidir. Çölyak hastalığı tanısı konulurken, belirtilerin şiddeti ve çeşitliliği dikkate alınmalıdır. Uzman bir doktor tarafından değerlendirme yapılması ve uygun testlerin uygulanması önemlidir.
Çölyak Hastalarının Uzak Durması Gereken Besinler
- Buğday, arpa, çavdar ve yulaf katkılı her türlü ürün. (un, bulgur, bulgur pilavı, irmik, makarna, şehriye, kuskus, ekmek, kek, pasta, kurabiye, bisküvi, börek, çörek, gofret, simit, kraker, dondurma külahı, unlu tatlılar, gluten içeren hazır salça, ketçap, un ilave edilen çorbalar, soslar, tarhana, yarma gibi)
- Galeta ununa veya una batırılarak kızartılmış tavuk balık gibi et ürünleri
- Malt kullanılan alkollü içecekler
- Guten içeren hazır çorbalar, köfte, pane harçları gibi hazır çeşniler
- Sirke, çikolata, puding, sakız, ketçap, mayonez, dondurma gibi gıdaların bazılarında gluten bulunabilmektedir
- Tuzlu, soslu kuruyemişler, glutenle yapıştırıldığı için yasaktır
