THY'nin Boeing siparişlerinin akıbeti belirsizliğini koruyor
Haber: Ali Isıyel
Boeing ile THY arasında ise çok çetrefilli bir ilişki bulunuyor. Dönemin başbakanı Turgut Özal ile 1987 yılından bugüne değin devam eden bu zincir ile ilgili masaaltından yürütülen pazarlıklar da gündeme gelmişti. AKP döneminde 2013 ve 2016 yıllarında havayolları tarihinin en büyük Boeing siparişi rekorları kırılırken, THY'nin filosunda ve sipariş listesinde bulunan uçakların akıbeti belirsizliğini koruyor.
KAP'a yapılan bildirimde 2 ay önce THY'nin zararının 'bir kısmının' Boeing tarafından tazmin edileceği yönünde anlaşıldığı belirtilmiş ancak anlaşmanın ayrıntıları açıklanmamıştı. Kamuyu Aydınlatma Platformuna (KAP), THY tarafından yapılan açıklamada "Ortaklığımız yere indirilen ve teslimatları yapılamayan Boeing 737 MAX uçaklarıyla ilgili maruz kaldığı kayıplarının belli bir kısmının Boeing tarafından tazmin edilmesi konusunda Boeing ile anlaştı" ifadeleri kullanılmış ancak 'belli bir kısım' gibi muğlak bir ifadenin arkasının açıklanmaması sonrası kamu o kadar da aydınlanamamıştı.[1]
CHP Hatay Milletvekili İsmet Tokdemir ise tartışmalar üzerine Cumhurbaşkanı Yardımcısı Fuat Oktay'a THY'nin Boeing 737 Max modeli uçak alımıyla ilgili soru önergesi verdi.
Boeing kazalarının etkileri
ABD merkezli havacılık devi Boeing'in 737-Max model yolcu uçakları son yıllarda sık sık ölümlü kazalarla gündeme geldi. Ortaya çıkan 'yazılım hatası' söylentilerinden sonra 20 ülkenin 37 havayolu şirketi 737-Max modeli yolcu uçaklarına hava sahalarını kapatırken; Avrupa Havacılık Emniyeti Ajansı Boeing'in Max serisini yasakladı. Bu yasaklama kararı doğrultusunda bu serideki uçaklar Avrupa kıtasının hiçbir bölgesinde uçamıyor.
THY'nin siparişleri ne olacak?
Türk Hava Yolları'nın (THY) ise filosunda hâlihazırda 12 adet Boeing 737-Max modeli yolcu uçağı bulunuyor. Son yaşanan kazaların ardından THY de bu uçakları yere indirme kararı almıştı. Ancak THY'nin 75 adet 737-Max siparişi bulunuyor. 2019 yılının fiyat tarifesine göre, bu uçakların fiyatları 100 ila 135 milyon dolar arasında değişiyor. Bu da THY'nin siparişleri için yaklaşık 7,5 ila 10 milyar dolar arasında bir külfete tekabül ediyor.
Boeing alımlarının kirli geçmişi
THY ile Boeing arasındaki ilişki ise Türkiye için çok daha eski ve kirli köklere sahip. 1987 yılında dönemin başbakanı Turgut Özal tarafından dönemin THY Genel Müdürü Yılmaz Oral'a baskı yapıldığı ve baskılar üzerine THY yönetimi bir Uçak Alım Komisyonu oluşturuyor. Başbakan Özal ise Boeing 737 tipi uçak alınacağını açıklıyor ancak THY yönetimi "Yeni uçak alımına ihtiyaç yok" diyor. Özal, komisyonun 'ihtiyaç yok' raporunu kabul etmeyerek sözkonusu komisyonu lağvediyor ve görevi en büyük oğlu Ahmet Özal'a teslim ediyor. [2]
Dönemin THY Genel Müdürü Yılmaz Oral yine Boeing alımlarını kabul etmeyince görevden alınıyor ve yerine Cem Kozlu yerleştiriliyor. Kozlu ise ilk iş olarak Ahmet Özal ile birlikte filoda bulunan F-28 ve DC-10 modeli uçakları satarak 10 adet Boeing 737 alıyor. O dönem yine kriz yaşayan Boeing şirketi ise bu alımla zarardan kurtulurken Ahmet Özal'ın Türkiye'deki işlerini yürttüğü iddia edilen GPA ise iflastan kurtuluyor.
GPA, sözkonusu uçak alımlarından yüzde 10 komisyon sağlarken; dönemin THY Basın ve Halkla İlişkiler Dairesi Başkanı Erkan Potukönen, masaaltından da Başbakan Turgut Özal'ın da komisyon aldığı bir başka pazarlık döndüğünü iddia ediyor.
Boeingler bu yolla Türkiye'ye sokulurken, daha sonra gelenler de bu düzeni devam ettirmiş. Tansu Çiller 22 adet Boeing alırken, Necmettin Erbakan ise tam 55 Boeing siparişi veriyor.
Cem Kozlu, 1992 yılında verdiği bir röportajda ise şu cümleleri kullanıyor:
Neden ihtiyaç yokken uçaklar alınıyor? Orta Asya’ya açılan yeni hatlar gerekçe gösteriliyor. Komik. En uzak yer Almata, kaç sefer yapılacak? Haftada maksimum iki sefer yapılır. Bunu varolan kapasiteyle çok rahat karşılarlar.
Yeni yönetim DC-9’ların Avrupa’ya uçuşlarını yasakladı. Zorla bir uçak ihtiyacı yaratıldı.Boeing 737, THY’nin belirlediği alım normlarına da uymuyor. THY yönetimi bu alımları kapalı devre yaptı.
Havayolları tarihinin en büyük Boeing siparişi
Öte yandan, 2014 yılında THY toplamda 1,6 milyar dolar değerinde 15 adet 737 Max 8 tipi siparişi vermişti. Havayolu tarihinin en büyük Boeing siparişi olarak kayıtlara geçen olay ise 2013 yılının mayıs ayında yaşandı. THY, Boeing'den 50 adet 737 Max ve 20 adet Yeni Nesil 737 sipariş etti.[3]
Bunların üzerine THY'nin Boeing'le 2016 ila 2021 yılları arasında toplamda 95 uçak alımını kararlaştırdı. KAP'a yapılan bildirimde 20 adet 737-800, 65 adet 737-Max 8 ve 10 adet 737-Max 9 sipariş edildiği ortaya çıkmış ve havayolu tarihinin yeni bir Boeing siparişi rekoru kırılmıştı.
Boeing'den yapılan açıklamada ise 25 adet 737 MAX s model yolcu uçağı için de ek sipariş opsiyonu bulunduğu bildirilmişti.
Boeing 737-Max tipi uçakların kazaları
Tüm dünyada yankı uyandıran ve birçok havayolu şirketinin yere indirdiği 737-Max modeli uçaklar, son yıllarda çok sayıda kazayla gündeme geldi. Bunların bir kısmı da ölümlü kazalardı. Etiyopya ve Endonezya'da 5 ay arayla yere çakılan bu yolcu uçaklarında bu iki kazada 346 kişi yaşamını yitirmişti. Bunun üzerine havayolu şirketleri bu uçaklardan vazgeçmiş ve kazanın sebebi olarak yazılım hatası iddia edilerek pilotların müdahalede bulunamadığı öne sürülmüştü. Boeing, sözkonusu uçaklarının 'güvenli' olduğunu savunsa da Etiyopya'daki kazanın ardından şirket borsada dört gün içerisinde 50 milyar dolar civarında değer kaybetmişti.
Fuat Oktay'a soru önergesi verildi
CHP Hatay Milletvekili İsmet Tokdemir, Cumhurbaşkanı Yardımcısı Fuat Oktay'ın yanıtlaması istemiyle TBMM Başkanlığına bir soru önergesi verdi. Havacılık otoritelerince, uçakların uçurulmasına bir daha izin verilmemesi ihtimalinin ciddi bir şekilde değerlendirildiğini vurgulayan Tokdemir, Oktay'a şu soruları sordu:
1. Türk Hava Yolları’nın ve bağlı ortaklığı AnadoluJet’in envanterinde kaç tane Boeing 737 Max grubu uçak bulunmaktadır?
2. Şimdiye kadar teslim alınmamış Boeing 737 Max grubu uçaklardan sipariş edilen kaç uçak vardır, bu uçakların bedeli ne kadardır ve bu bedel ödenmiş midir?
3. Söz konusu havacılık otoritelerince bu uçakların uçmasına izin verilmezse THY’nin elinde bulundurduğu veya sipariş ettiği uçaklardan doğacak zarar nasıl tazmin edilecektir?
4. Bu uçaklarla ilgili sözleşmeler yapılırken bu riskler dikkate alınmış ve THY’nin menfaatlerini gözetecek şekilde gereken hukuki tedbirler alınmış mıdır?
5. Bu uçakların siparişinde ticari saiklerden ziyade siyasi saiklerin ön planda olduğuna dair yaygın bir kamuoyu algısı vardır. Bu siparişler gerçekleştirilirken başka firmaların uçak modelleri ile ilgili herhangi bir teklif alınıp-verilmiş midir?
Kaynakça:
[1] https://www.kap.org.tr/tr/Bildirim/806009
[2] https://www.aydinlik.com.tr/22-yil-once-yazmistik-boeing-ler-turkiye-ye-iste-boyle-sokuldu-turkiye-mart-2019
[3] http://www.boeing.com.tr/haberler-ve-bas%C4%B1n-odas%C4%B1/bas%C4%B1n-bultenleri/2014/haz/boeing-ve-turk-hava-yollar%C4%B1-15-adet-yeni-737-max-8.page?
