Son yılların belki de en tuhaf gelişmesine Şili’de tanık olduk. Hazırlanması hayli zaman alan, faşist diktatör Augusto Pinochet’nin anayasasının yerine yürürlüğe sokulması için referanduma götürülen anayasa tasarısına Şili halkı “hayır” dedi. Halka önerilen anayasa, dünyadaki mevcut anayasaların “en ilericisi, en gelişmişi” olarak değerlendiriliyordu.
Kadınlar hazırladı
Geçen yıl, Şilililer yeni bir anayasa yazmak için üyelerinin üçte ikisi solcu, bunların da en az yarısının kadın olduğu bir meclis oluşturmuş, genç bir solcu olan Gabriel Boric'i de Başkan seçmişlerdi. Kabul edilmiş olsaydı anayasa dünyada “sadece erkekler tarafından yazılan” anayasa olmayacaktı. Yazılımında çok sayıda kadın da yer almıştı çünkü. Yeni anayasanın reddi, değişim ihtiyacı olduğunu fark edip sol bir hükümeti yönetime getiren bir halkın, değişimden gerçekten ne anladığının (ya da hiç bir şey anlamadığının) ifadesi oldu bir bakıma.
Biliniyor; Şili Latin Amerika’nın en zengin ülkesidir, ancak bu zenginliği paylaşanların sayısı fazla değildir, yoksulu çoktur ülkenin. Üstelik kalmasını istedikleri anayasa ülkenin seçkinlerine, zenginlerine ayrıcalıklar veren bir anayasadır. Yeni anayasa ülkeyi bambaşka bir ülke haline getirecek maddelerden oluşuyor. Bunların arasında sağlık ücretlerini ücretsiz kılan, kürtaj hakkını tanıyan, kurumlarda cinsiyet eşitliğini zorunlu tutan, ülkenin güçlü maden endüstrisinin çevreye zarar vermesini önleyen, çevre korumaya yönelik maddeler en dikkat çekici olanı. Temiz suya erişimi bir insan hakkı olarak tanımlayan bir anayasaydı bu.
Bölünme korkusu ile kürtaj
Böyle bir anayasayı reddeden Şili halkı kırk yıl önce yazılmış Pinochet anayasasında ne buldu da kalmasına izin verdi gerçekten? Bir şey bulduklarından değil, korktuklarından ötürü yenisine onay vermediler aslında. Onları korkutan neydi peki? Bölünme endişesi. Çünkü yeni anayasa yerli topluluklarını ulus kabul ediyordu, böylelikle “çokuluslu” bir ülke haline gelinmiş olacaktı. Bunu parçalanma gibi anladı Şili seçmeni. Korktukları bir başka konu kürtaja serbestlikti. Çoğu Katolik olan Şili halkının, kürtaja onay vermesi de beklenemezdi elbette.
Parlamenter kibri kızdırdı
Kimi yorumlarda, aslında öfke toplayanın anayasa metninden çok sürecin gelişme şekli olduğu ileri sürülüyor. Kimi “özensiz” hatta seçmene “saygısız” tutum alan parlamenterlerde hayal kırıklığı yarattı toplumda. Bunlardan biri duşta oy kullanırken çekilmiş fotoğraflarını paylaştı, bir başkası da Pakemon karakteri olan Pikachu ya da dinozor kılığında geldi parlamentoya. Bunlar anayasaya hayır demenin nedeni olur mu emin değilim, ama oy kullanmamaya niyeti olanlar için iyi bir gerekçe olabilir tabii.
Şili’nin genç solcu Devlet Başkanı Gabriel Boriç seçildiği günden bu yana popülaritesini yitiriyor. Anayasayı onaylamanın onu onaylamak anlamına geleceğini düşündükleri için de olumlu oy kullanmaktan kaçındı Şililer.
Şililer yeni anayasanın getireceği hızı da göze alamamış olabilirler. Gerçekten hem kurumsal hem de siyasal düzlemde, kısa vadede değişim öneren bir anayasaydı halka sunulan. Anayasanın yürürlüğe girmesiyle yapılacakların hızına yetişemeyeceğinden endişe eden kesimler var ülkede. Ülkenin kesinlikle solcu olmasına yol açacak anayasanın, bölgede etkili emperyal güçlerin tepkisini çekeceğini düşünenler de mevcut tabii. Bulaşmasınlar istiyorlar ülkelerine.
2021'de emeklilik fonları kesilen, ardından pandemi ile mücadele eden insanlara devlet yardımını mümkün kılan Şili ekonomisi yüzde 11,7'lik rekor büyümenin ardından, yavaşlayarak yüksek enflasyon sürecine girdi. Halkın önceliğinin yeni anayasada yazılan kimi maddelerden çok yoksullukla mücadele, işsizliğin önlenmesi gibi konular olması da sonuç da rol oynadı elbette.
Bir kaç ay önce, anayasa hazırlasın diye seçtikleri meclise “ilerici bir anayasaya ihtiyacımız var" diyerek oy veren Şilili seçmen, belli ki “ilerici dedik ama bu kadar ilericisini kastetmedik” demiş oldu.
Toplum dinamiklerini hesaba katmayan bir “ilericiliğin” temelsizliğini, Şilili seçmen bir kez daha gösterdi hepimize.
