Sri Lanka’da ülke tarihinin en büyük protesto gösterileri sonucu Devlet Başkanı’nın istifa etmesine yol açan sorunlar sadece bu ülkeye özgü değil. Bölge ülkelerinde yaşanan benzeri sorunlar nedeniyle yeni yeni kriz haberlerini duyacağız yakında.

Nepal Sri Lanka'laşmak üzere

Gittikçe büyüyen ekonomik sorunlar nedeniyle Nepal de ciddi bir krizle karşı karşıya gelmek üzere örneğin. Ülkenin döviz rezervleri geçen yılın Temmuz’undan beri azalıyor çünkü. Bu yılın Mart ayında döviz rezervinin sadece yüzde 18 oranında bir artış gösterdiği belirtilmişti, bu sadece altı aylık ithalata yetecek bir miktar. Bu nedenle Nepal hükümeti de tıpkı Sri Lanka’nın yaptığı gibi otomobil, kozmetik, altın, gümüş başta olmak üzere tüm lüks ürünlerin ithalatını yasakladı. Ayrıca, yakıt sıkıntısının üstesinden gelmek için çalışma günlerini beşe indirdi. Dış borç açısından Nepal, 2015'te yüzde 25 iken 2022'de yüzde 40'a yükselen borç oranıyla Sri Lanka'nın akıbetine doğru hızla gidiyor.

Pakistan patlayacak Maldivler kötü durumda

Zaten nerdeyse her yıl, “Çökmekte Olan Ülkeler Listesi”nde yer alan Pakistan'da ciddi hem de çok ciddi kriz patlak vermek üzere. Çünkü bu ülkenin de döviz rezervleri en düşük seviyede. Bir önceki Başbakan İmran Han'ın popülist politikaları sayesinde ticaret açığı 39 milyar dolara çıkmıştı. Durum o kadar kötü ki, yeni Başbakan Şehbaz Şerif'in ilk önceliklerinden biri, Suudilerden, verecekleri 4,2 milyar dolarlık krediyi artırmalarını istemek olacak.

Maldivler de hiç de güvenli konumda değil ekonomik açıdan. Ülkenin GSYİH'sının en büyük bölümünü dışarıdan aldığı petrol oluşturuyor. Turizmden büyük geliri olan ülkeye gelen turistlerin yüzde 20'sinin Rusya ile Ukrayna'dan geldikleri düşünülürse şu sıralar bu gelirden de büyük oranda yoksun kaldıkları anlaşılabilir.

Dünya Bankası’nın 2019 Raporu’nda pandemiden önce bile Güney Asya ülkelerinde ekonomik krizlerin işaretlerine yer veriliyordu. Oysa bölge 2014’ten 2019’a kadar “dünyanın en hızlı büyüyen bölgesi” olarak değerlendiriliyordu. Ancak şimdi büyük krizler bölgesi haline geliyor Güney Asya. Bunun nedeni elbette yapısal başarısızlıklar. Ancak nedense krizlerden ilgisi olmayan ülkeler sorumlu tutuluyor. Örneğin Sri Lanka’da, Çin’e olan borç yüzünden krizin derinleştiğini ileri sürenler var ki doğru söylemiyorlar. Çünkü Sri Lanka’nın Çin’e olan borcu tüm dış borçlarının içinde yüzde 10 kadar bir oranı oluşturuyor.

Kredilere aşırı güven sorunu

Yapısal başarısızlıklar derken bunu örneklemek gerek. Pakistan ile Sri Lanka'da en önemli sorunlardan biri, kötü ihracat performansları nedeniyle kredilere, döviz havalelerine aşırı güvenmeleridir. Nepal, Pakistan, Sri Lanka’nın ihracatları son yirmi yılda düşüşler yaşadı. Örneğin Sri Lanka'nın ihracatının GSYİH'ye oranı 2000 yılındaki yüzde 39'dan 2022'de yüzde 16'ya düştü. Nepal'in ihracatının GSYİH'ye oranı 2000 yılındaki yüzde 23'ten yüzde 6.8'e düştü. Pakistan'ın ihracatının GSYİH'ye oranı 2003'te yüzde 15'ten yüzde 10'a geriledi (Bölgede hızlı bir gelişme gösteren Bangladeş’i ayrı tutmak lazım. Adı geçen ülkenin ihracatının GSYİH'ya oranı 2000'de yüzde 12'den 2019'da yüzde 15'e yükseldi). Sri Lanka’nın da Nepal’in de dövizi rezervlerini korumak amacıyla zorunlu olmayan ithalata kısıtlama getirmeleri geç kalmış bir önlem. Özellikle Sri Lanka için.

İki ülke başarılı

Bazı Güney Asya ekonomilerindeki krizler bölgenin imajını bozdu ama Bangladeş ile Hindistan ihracatı teşvik etmeye, üretimi artırmaya, ihracatı çeşitlendirmeye odaklandı. İki ülke aşılar da dahil olmak üzere savunma teçhizatı ile ortak ilaç üretimine başlamak için Kapsamlı Ekonomik Ortaklık Anlaşması imzalamak üzere. Bu iki ülkenin bu adımları da gösteriyor ki, krizi önleyecek ya da hafifletecek önlemler istikrarlı, sol eğilimli, halkçı politikalarla mümkün. Bölge ülkeleri, emperyalist mali kurumlarla girdikleri ilişkiler nedeniyle yaşadıkları krizleri biraz da kendileri üretiyor. Hükümetler yolsuzluğa bulaşmış durumda. Akraba kayırmacılığı yüksek seviyede, ülkenin var olan zenginliğini sömüren güçlerle işbirliği yapan hükümetler var.

Yani krizde olsa da durumu idare edebilen Hindistan ile büyük bir atılım gerçekleştiren Bangladeş dışında bölgeden yakında ciddi kriz haberleri gelmesi güçlü bir olasılık. Nepal, Pakistan gibi ülkeler patlamak üzere.

Sri Lanka belki de başlangıç.