Türkiye ile Suriye, terör örgütü PKK’nın kurucusu Abdullah Öcalan nedeniyle birçok kez karşı karşıya geldiler.
Türkiye, Temmuz 1998’deki Milli Güvenlik Kurulu (MGK) toplantısında, terör örgütünü ve liderini barındıran Suriye’ye dönük olarak savaş kararı da dahil olmak üzere bir yol haritası çizdi ve sınıra yığınak yaptı.
Suriye Devlet Başkanı Hafız Esad’a bu karar açık şekilde bildirildi.
Türkiye, Abdullah Öcalan’ın Türkiye’ye teslim edilmesini, aksi halde savaş kararının uygulanacağı dünya kamuoyuna açık şekilde duyurdu.
Dönemin Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel, Başbakan Mesut Yılmaz ve Kara Kuvvetleri Komutanı Atilla Ateş tarafından değişik vesilelerle yaptıkları konuşmalarda bunu ilan ettiler.
Türkiye’nin kararlılığı karşısında Baba Esad, o güne kadar “Suriye’de böyle bir adam yok” dediği Öcalan’ı Suriye dışına çıkardı.
Öcalan, 1999 Şubat’ında Kenya’da yakalanarak Türkiye’ye getirildi. İki ülke savaşın eşiğine kadar gelmişti. Esad, Türkiye’nin isteğini yerine getirince savaş önlenmiş oldu.
Öcalan’ın Suriye dışına çıkarılmasıyla savaşa hazır hale gelen iki devlet, çok kısa bir süre içinde en iyi iki komşu devlete dönüştü.
Türkiye ve Suriye’nin en iyi iki komşu olması sürecini başlatan ve oluşturan ünlü “Adana Mutabakatı”dır.
YİNE GÜNDEMDE
Adana Mutabakatı bugün yine gündemde. Bu mutabakatı Türkiye ve Suriye’ye her fırsatta anımsatan ise Rusya Devlet Başkanı Putin’dir.
Son olarak Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın Soçi’de Putin’le yaptığı müzakere sonucu ortaya çıkan Soçi Muhtırası’nda da yine Adana Mutabakatı’nın uygulanması bir madde olarak yer almıştır.
Rusya, bu mutabakatın uygulanmasında “kolaylaştırıcı rol” almayı kabul etmiştir.
20 Ekim 1998 tarihli Adana Mutabakatı için, o tarihte en fazla gayret gösteren Mısır Devlet Başkanı Hüsnü Mübarek’ti.
Mübarek, Türkiye’nin Suriye’ye savaş açmaması için Ankara’ya gelmiş Cumhurbakanı Demirel’le Esad arasında mekik diplomamasisi yapmıştı.
Mübarek, Öcalan’ın çıkarılmasından sonra, Adana Mutabakatı’nın sağlanması için Türkiye ile Suriye arasında önerilerin iletilmesine de yardımcısı olmuştur.
Türkiye’nin önerilerine, Suriye’nin yanıtlarını Mübarek adına Mısır Dışişleri Bakanı Amr Musa, İran Devlet Başkanı Hatemi adına da Dışişleri Bakanı Kemal Harrezi getirmiştir.20 Ekim'de imzalanan Adana Mutabakat metninin altında Türkiye adına Dışişleri Müsteşar Yardımcısı Uğur Ziyal’ın, Suriye adına Suriye Siyasi Güvenlik Başkanı Tümgeneral Adnan Bedr Al Hasan’ın imzaları vardır.
Adana Mutabakatı’nın uygulanması için Türkiye tarafında 2. Ordu Komutanı Orgeneral Aytaç Yalman, Suriye tarafında da Tümgeneral Adnan Berdr Al Hasan görevlendirilmiştir. Orgeneral Aytaç Yalman Jandarma Genel Komutanı olarak da bu görevi sürdürmüştür.
Bugün Türkiye ile Suriye arasında Adana Mutabakatı’nın geliştirilerek uygulanması için en fazla gayret gösterenin Rusya Devlet Başkanı Putin’in olduğu ve bunu İran’ın da desteklediği görülüyor.
ASKERİ MUTABAKATTAN FAZLASI
Adana Mutabakatı’nın özünü Suriye’nin PKK’yı terör örgütü olarak kabul etmesi, faaliyetlerini yasaklaması ve iki ülkenin terör örgütüyle mücadelede sıcak takip dahil işbirliği yapması oluşturmaktadır.
Türkiye ve Suriye, terörle mücadele konusunda Adana Mutabakatı’nın öngördüğü işbirliğini yapmış ve başarılı sonuçlar almışlardır.
Ancak, sadece güvenlik işbirliği alanında değil, Türkiye ile Suriye’yi Baba Esad’ın son döneminde ve oğlu Beşar Esad’ın ilk dönemlerinde en iyi iki komşu haline getiren, Adana Mutabakatı’nın ekonomik, sosyal, kültürel ve sportif alanlarda da uygulanmasıdır.
Org. Yalman ile Tümg. Hasan’ın, hükümetlerinin izniyle mutabakatı bu alanlara yayması, Türkiye ile Suriye’yi her alanda yakınlaştırmış ve iki ülke halkı günü birlik olarak bile Gaziantep ve Halep başta olmak üzere ziyaretlere, alışverişlere, ortak yatırımlara başlamıştır.
Bu süreçte Suriye Genelkurmay Başkanı Türkiye’yi ziyaret etmiş, iki ülke silahlı kuvvetleri arasında eğitim işbirliği kararı alınmış, yine iki ülke orduları arasında spor müsabakaları düzenlenmiştir.
Suriye Devlet Senfoni Orkestrası, Çukurova Senfoni Orkestrası’nın davetlisi olarak Adana’ya gelmiştir. Ardından Çukurova Senfoni Orkestrası Şam’a davet edilmiştir.
Gaziantep Üniversitesi ile Halep Üniversitesi arasında kültürel işbirliği ve kardeş üniversite projesi gerçekleştirilmiştir.
İki ülke arasında akil adamlar grubu oluşturulmuştur.
Ankara Üniversitesi ile Şam Üniversitesi arasındaki kültürel işbirliği ile Şam Üniversitesi’nde Türk Kültür Merkezi açılmıştır.
Dini bayramlarda sınır açılmış, iki ülkede yaşayan akrabaların yüzyüze bayramlaşmaları ve karşılıklı ziyaretleri sağlanmıştır.
Gaziantepspor ile Suriye futbol federasyonundan bir spor kulübü dostluk maçı yapmıştır. Keza Türkiye ordu milli takımı ile Suriye ordu milli takımı İstanbul’da dostluk maçı oynamıştır. Türkiye ile Suriye silahlı kuvvetleri arasında Şam’da binicilik müsabakası düzenlenmiştir.
GAP projesinde Suriye ile işbirliği kararı alınmış, otak projeler üzerinde çalışmalar yürütülmüştür.
Ekonomi, ticaret, enerji bakanları karşılıklı ziyaretlerde bulunmuşlar, ortak projeler üzerinde çalışmışlardır.
2011 yılına kadar Adana Mutabakatı’nın güvenlik işbirliği dışındaki uygulamalarına daha pek çok örnek verilebilir.
2011 yılında Bakanlar Kurulu Kararı’na dönüştürülerek güncellenen Adana Mutabakatı’nın uygulanmasına Suriye’de çıkan içsavaş nedeniyle olanak kalmamıştır.
Şimdi Soçi Muhtırası’yla Adana Mutabakatı yeniden gündeme geldi.
Bu mutabakat geliştirilip, güncellenerek yeniden güvenlik işbirliği dışındaki alanlarda da uygulanabilir ve Türkiye ile Suriye yeniden “en iyi iki komşu” haline gelebilir.
Kuşkusuz bugünkü koşullarda iki ülke arasında terörle mücadele başta olmak üzere güvenlik alanındaki işbirliği öncelikli konudur.
Yukarıda özetlediğim işbirliği alanları Türkiye-Suriye ilişkilerinin Adana Mutabakatı’ndan bu şana nereden nereye geldiğini gösteriyor.
Bu işbirliği ile güvenlik sağlandıktan sonra, 1998 yılı sonrasında olduğu gibi ekonomik,sosyal, kültürel ve sportif alanlarda ortak faaliyetlerle iyi komşuluk ilişkilerinin geliştirilmesi mümkündür.
