“Bir çocuğun disipline nasıl tepki vereceği, eleştiriyi nasıl algılayacağı veya başarıdan nasıl motive olacağı bile mizaç özellikleriyle doğrudan ilişkilidir. Mizaç odaklı bir bakış açısı, çocuğu olduğu gibi anlamayı ve onun gelişimini en sağlıklı şekilde desteklemeyi sağlar.”

“Mizaç bilgisi hem öğretmenlerin işini kolaylaştırır hem de öğrencilerin kendilerini daha iyi tanıyıp güçlü yönlerini keşfetmelerine yardımcı olur. Sınıfımdaki aslanın aslanlığını, ceylanın ceylanlığını, kelebeğin kelebekliğini bilmem, bunun devamında da aslana et, ceylana ot vermem gerektiğinin farkında olmam gerekir.

PDR Uzmanı Mehmet Yaşar ile mizaç bilgisinin eğitimde nasıl kullanılabileceğini konuştuk.

Eğitimde sıkça çocuğun bireysel farklılıklarını dikkate almaktan bahsedilir. Buna rağmen genelleyici ve indirgeyici yaklaşımlar eğitimin merkezinde yer alıyor. Hatta ebeveyn tutumlarında bile çocuğun bireysel farklılığının dikkate alınmadığını sıklıkla görüyoruz. Belki de bu bireysel farklılıkları nasıl tespit edeceğimizi veya fark edeceğimizi bilemiyoruz. Sizler yıllardır öğretmenlere, velilere verdiğiniz eğitimlerde mizaç bilgisinin bu soruna nasıl yardımcı olacağını anlatıyorsunuz. Bu yüzden öncelikle sormak istediğim mizaç nedir? Çocuğun kişilik gelişiminde yeri nedir?

Mizaç, bireyin doğuştan getirdiği ve hayatı algılama, tepki verme, öğrenme ve iletişim kurma şeklini belirleyen en temel psikolojik yapı taşlarından biridir. Bir çocuğun mizacı, çevresel etkenlerle şekillenebilse de, özü itibariyle değişmeyen, hayat boyu belirli eğilimler ve motivasyonlarla kendini gösteren bir yapıdır. Mizaç, kişiliğin temelini oluşturur ve zamanla deneyimler, aile ortamı ve sosyal çevreyle etkileşime girerek kişiliğin gelişim sürecine yön verir.

Çocukların kişilik gelişiminde mizaç, onların öğrenme biçimlerinden duygusal tepkilerine, motivasyon kaynaklarından sosyal ilişkilerine kadar birçok alanda belirleyici bir rol oynar. Örneğin, bazı çocuklar yeniliklere açık ve dışa dönükken, bazıları daha temkinli ve içe dönük olabilir. Bir çocuğun disipline nasıl tepki vereceği, eleştiriyi nasıl algılayacağı veya başarıdan nasıl motive olacağı bile mizaç özellikleriyle doğrudan ilişkilidir.

Bu nedenle eğitimde ve ebeveyn tutumlarında bireysel farklılıkları dikkate almanın en etkili yollarından biri mizaç bilgisine sahip olmaktır. Mizaç odaklı bir bakış açısı, çocuğu olduğu gibi anlamayı ve onun gelişimini en sağlıklı şekilde desteklemeyi sağlar. Böylece, genelleyici yaklaşımlar yerine, çocuğun doğasına uygun öğrenme ortamları, iletişim yöntemleri ve ebeveyn tutumları geliştirilebilir. Çocuğun neyi neden yaptığı daha iyi anlaşılabilir.

O zaman mizaç bilgisine sahip eğitimciler genelleyici ve indirgeyici yaklaşımlardan ziyade çocuğun bireysel farklılıklarını keşfedebilir, gelişimine ve eğitimine nokta atış yaklaşımlar geliştirebilir, diyebilir miyiz?

Kesinlikle! Mizaç bilgisi, eğitimde bireysel farklılıkları anlamanın ve buna uygun stratejiler geliştirmenin en etkili yollarından biridir. Geleneksel eğitim sistemleri çoğu zaman tüm öğrencilere aynı yöntemlerle yaklaşarak, onların öğrenme stillerini, motivasyon kaynaklarını ve duygusal ihtiyaçlarını göz ardı edebiliyor. Oysa her çocuğun dünyayı algılama biçimi, tepki verme şekli ve öğrenme süreci birbirinden farklıdır.

Mizaç bilgisi, öğrencinin doğuştan getirdiği öğrenme eğilimlerini, stres altında nasıl tepki verdiğini ve en iyi hangi koşullarda gelişebileceğini anlamamızı sağlar. Örneğin, bazı çocuklar yapı ve kurallarla daha iyi öğrenirken, bazıları özgür alanlar ve keşfetme fırsatlarıyla daha başarılı olabilir. Bir öğretmen, sınıfındaki öğrencilerin mizacını tanıdığında, onlara uygun öğrenme ortamları yaratabilir, iletişim şeklini uyarlayabilir ve motivasyonlarını artırabilir.

Bu bilgiyi kullanarak eğitimde daha esnek, kapsayıcı ve öğrenci odaklı bir yaklaşım benimsemek mümkün olur. Böylece, “herkese uyması istenen tek bir eğitim modeli” yerine, öğrencinin doğasına uygun bir öğrenme deneyimi sunulabilir. Öğrenmenin önündeki psikolojik blokajları fark edebilir. Sonuç olarak, mizaç bilgisi hem öğretmenlerin işini kolaylaştırır hem de öğrencilerin kendilerini daha iyi tanıyıp güçlü yönlerini keşfetmelerine yardımcı olur.

Dediniz ki, “Bir öğretmen mizaç bilgisi ışığında sınıfta daha kapsayıcı ve öğrenci odaklı yaklaşım sergileyebilir,” bunun nasıl mümkün olduğunu açıklar mısınız?

Az öncede dediğimiz gibi her birey doğuştan sahip olduğu mizaç eğilimleri ile dünyaya geliyor ve bu eğilimler kişinin duygu, düşünce ve eylemlerinin zeminini oluşturuyor. Yani varoluşsal eğilimlerimiz ve psikolojik arayışlarımız kimi zaman davranışlarında kimi zaman düşüncelerinde kimi zaman duygularında kendisini ortaya koyuyor. Bu ortaya koyuş ve tekrar eden örüntülerin bütünü kişilik yapılanmamız olarak ortaya çıkıyor. Diyebiliriz ki mizaç eğilimlerimizin görünür hale gelmiş şekli kişiliğimizdir.

Kişiliğimiz görünür hale gelirken kendimizi tanımlama ve anlamaya, kişiliğimin ihtiyaçlarını dış dünyadan karşılamaya çalışıyorum. Ayrıca dış dünyadan gelen geri bildirimlerin bu ihtiyacımı nasıl karşıladığına bakıyorum. Eğer geri bildirimler ihtiyacıma uyguluk gösteriyorsa işler benim için işler yolunda denebilir. Bunu bir metaforla açıklarsam: Diyelim ki Kişilik Ormanı’nın bir üyesiyim ve aslanım, o zaman en temel ihtiyacım et olurdu. Eğer ceylansam ot, kelebeksem çiçek olurdu. Çok doğaldır ki, bu ekosistemde ihtiyacım olan gıdayı bulduysam açlık ihtiyacım karşılanmış olur, sağa sola saldırma eğilimim azalırdı. Bu örneği şimdi sınıf ekosistemine getirelim. Sınıfımızda aslan, ceylan, kelebek ve daha bir çok farklı üyemiz olsun. Biz en kıymetli gıda olan eti hepsinin önüne koymayız değil mi? Aslana et, ceylana ot verir ve onların ihtiyaç ve beklentisini karşılarız. Bunu yapmadığımızda ise bu temel ihtiyaçları her bir üye kendisi sağlamak isteyebilir ve sınıf ortamı bir kaos yaşayabilir. Çünkü hiçbirinin karnı doymadı. Bu nedenle sınıfımdaki aslanın aslanlığını, ceylanın ceylanlığını, kelebeğin kelebekliğini bilmem, bunun devamında da aslana et, ceylana ot vermem gerektiğinin farkında olmam gerekir.

Peki sınıf ortamında bu kadar farklı bireyler varken, eğitimci için her bir çocuğun bireysel farklılığını tespit etmeyi kolaylaştıracak bir yol var mıdır?

Birçok deneyimli öğretmenimiz zaten sınıfındaki öğrencilerinin eğilimleri ve onu diğerinden ayıran özelliklerini gözlemliyor ve tespit ediyordur. Mesleki deneyimle birlikte mizaç bilgisi bu noktada eğitimcilere bir navigasyon kolaylığı sağlayabilir. Daha nokta atış yapabilir. Bunun içinde Enneagram mizaç bilgisinden yararlanabilir. Enneagram mizaç bilgisi, her bir bireyin 9 farklı mizaç tipinden birine doğuştan sahip olduğunu ve bu mizaç tipinin bireyin kişiliğini oluşturduğunu böylelikle onu bir diğerinden ayıran özelliğinin ortaya çıktığını söyler. Adeta üç ana renkten sonsuz renk tonlarının oluşması gibi 9 farklı mizaç tipi üzerinden her birimizin biricikliğinin ortaya çıktığını açıklar.

Dolayısıyla bu 9 yapıyı bilmek, her bir öğrencinin motivasyon kaynaklarını öngörmek gibi bir kolaylığı beraberinde getirir. Bu öngörü sayesinde bireyin neyi neden yaptığına dair bir projeksiyon kullanabilir, eğitim süreçlerine eşlik edebilir, onları destekleyebiliriz.

Peki bu 9 mizaç tipinden kısaca bahsedebilir misiniz?

Elbette! Kısaca 9 farklı mizaç tipinin her birinin en temel motivasyonlarını aktarmaya çalışayım.

Mizaç 1 özelliğini taşıyan bireyleri; genellikle her işini mükemmel, kusursuz ve hatasız yapmaya çalışırken görüyoruz. Onlar yanlış bir iş yapmaktan kaçınıyor. Bu nedenle de kurallara, sistemlere ve planlara bağlı kalmaya eğilimli oluyorlar.

Mizaç 2 özelliğini taşıyan bireyleri; genellikle başkalarına yardım etmeye, onların ihtiyaçlarını gözetmeye ve sevilmeyi hak etmeye çalışırken görüyoruz. Onlar başkalarının sevgisini kaybetmekten kaçınıyor. Bu nedenle de fedakar, ilgili ve destekleyici olmaya eğilimli oluyorlar.

Mizaç 3 özelliğini taşıyan bireyleri; genellikle başarılı, verimli ve etkili olmaya çalışırken görüyoruz. Onlar başarısız olmaktan kaçınıyor. Bu nedenle de hedeflerine ulaşmak için yoğun çalışmaya, kendilerini sürekli geliştirmeye ve dışarıdan takdir görmeye eğilimli oluyorlar.

Mizaç 4 özelliğini taşıyan bireyleri; genellikle kendilerini özel ve farklı hissettirecek anlam arayışları içindeyken görüyoruz. Onlar sıradan olmaktan kaçınıyor. Bu nedenle de derin duygular yaşamaya, kendilerini özgün bir şekilde ifade etmeye ve iç dünyalarına yönelmeye eğilimli oluyorlar.

Mizaç 5 özelliğini taşıyan bireyleri; genellikle bilgiyi derinlemesine anlamaya ve dünyayı analiz etmeye çalışırken görüyoruz. Onlar yetersiz hissetmekten kaçınıyor. Bu nedenle de gözlem yapmaya, zihinsel olarak donanımlı olmaya ve bağımsızlıklarını korumaya eğilimli oluyorlar.

Mizaç 6 özelliğini taşıyan bireyleri; genellikle güvenilir, sadık ve riskleri öngörmeye çalışan bir tutum içindeyken görüyoruz. Onlar tehlikeye düşmekten kaçınıyor. Bu nedenle de kendilerini güvende hissedecekleri ilişkiler kurmaya, hemen ilişki kurmaktan kaçınmaya ve çevrelerindeki insanlarla güçlü bağlar kurmaya eğilimli oluyorlar.

Mizaç 7 özelliğini taşıyan bireyleri; genellikle hayattan keyif almaya, yeni deneyimler yaşamaya ve eğlenceli anlar yaratmaya çalışırken görüyoruz. Onlar sıkıcı ve kısıtlanmış hissetmekten kaçınıyor. Bu nedenle de özgür olmaya, çeşitli ilgi alanlarıyla meşgul olmaya ve olumlu yanlara odaklanmaya eğilimli oluyorlar.

Mizaç 8 özelliğini taşıyan bireyleri; genellikle güçlü, kararlı ve kontrolü elinde tutmaya çalışırken görüyoruz. Onlar zayıf ve savunmasız olmaktan kaçınıyor. Bu nedenle de bağımsız hareket etmeye, cesur adımlar atmaya ve çevrelerini korumaya eğilimli oluyorlar. Lider ve korkusuz bir görünüm sergiliyorlar.

Mizaç 9 özelliğini taşıyan bireyleri; genellikle huzurlu, uyumlu ve çevrelerindeki insanlarla iyi ilişkiler içinde olmaya çalışırken görüyoruz. Onlar çatışmalardan kaçınıyor. Bu nedenle de dengede kalmaya, çevrelerine uyum sağlamaya ve herkesin iyi hissetmesini sağlamaya eğilimli oluyorlar.

Sevgili hocalarım değerli bilgileriniz için sizlere teşekkür ediyorum. Türkiye Hepimizin, Eğitim Hepimizin...