Çin'den teknoloji dünyasını sarsan hamle: Nadir metallere ihracat freni

Çin, ABD'nin gümrük vergilerine, elektronikte kullanılan skandiyum, disprozyum ve gadolinyum gibi nadir toprak metallerinin ihracatını kısıtlayarak sert bir şekilde yanıt verdi. Küresel tedarik zincirlerinin bütünlüğü risk altında ve kritik malzemelerin fiyatları dört katına çıkabilir. Potansiyel mağdurlar arasında dünyanın en büyük teknoloji şirketleri de yer alıyor.

Çin yetkilileri, son ihracat kısıtlamaları paketinin bir parçası olarak yedi değerli nadir toprak metalinin tedarikini sıkı bir şekilde kontrol edecek. Bu malzemelerden bazıları, özellikle skandiyum ve disprozyum, elektronik bileşenlerin ve bilgi depolama aygıtlarının üretiminde yaygın olarak kullanılmaktadır.

KISITLAMALAR SIKI

Skandiyum, disprozyum, gadolinyum, terbiyum, lutesyum, samaryum ve itriyum gibi nadir toprak metallerinin ihracatına ilişkin yeni kurallar uyarınca, ihracatçıların artık özel lisanslar alması gerekiyor. Bunlar Çin Halk Cumhuriyeti Ticaret Bakanlığı tarafından verilir.

İhracat kısıtlamaları, hem ham cevher formundaki hem de bunların metallere ve alaşımlarına işlenmesi sonucu elde edilen nadir toprak elementlerini, hatta yukarıda belirtilen metallerin ve bunlara dayalı alaşımların bileşenlerini içeren nihai ürünleri etkilemektedir. İhracat lisansı başvurusunda bulunanlar, bu değerli kaynakları hangi özel amaçlarla ihraç etmeyi planladıklarını Ticaret Bakanlığı yetkililerine açıklamalıdır.

Nadir toprak metallerinin ihracatına getirilen yeni kısıtlamalar, elektronik sektörünün önde gelen küresel oyuncuları olan Broadcom, GlobalFoundries, Qualcomm, Seagate, Western Digital, Güney Koreli Samsung Electronics ve Tayvanlı TSMC gibi Amerikan şirketleri için sorun yaratıyor.

ENDÜSTRİDE NADİR TOPRAK METALLERİ

Nadir toprak elementleri, benzersiz kimyasal ve fiziksel özellikleri nedeniyle modern endüstride önemli bir rol oynamaktadır. Örneğin skandiyum, telekomünikasyon cihazları için giriş radyo frekans modüllerinin üretiminde kullanılır. Alüminyum skandiyum nitrür, 5G akıllı telefonlar, Wi-Fi sistemleri ve hücresel baz istasyonları için yüksek geçişli filtrelerde uygulama alanı buluyor.

Disprozyum, yüksek sıcaklıklarda malzemelerin manyetik özelliklerini stabilize etmek için kullanılabilir. Özellikle bu metal, sabit disk (HDD) ve elektrikli araç üretiminde gerekli olan güçlü kalıcı neodimyum mıknatısların (neodimyum, bor ve demir alaşımı) bir parçasıdır. Sabit disklerin okuma/yazma kafaları neodimyum mıknatıslardan üretilir.

Disprozyum nükleer ve havacılık endüstrisinde kullanılır. Örneğin nükleer reaktörlerde ve uydularda radyasyona karşı koruma sağlamak amacıyla kullanılır. Disprozyum, manyetodirençli rastgele erişimli bellek (MRAM) üretiminde kullanılan malzemelerin manyetik özelliklerini iyileştirebilir.

Gadolinyum alaşımları, özellikle kobalt ve demir ile, yüksek kayıt yoğunluğuna sahip bilgi depolama aygıtlarının oluşturulmasını mümkün kılmaktadır.

ÇİN'İN SARSILMAZ DURUŞU

Çin'in henüz nadir toprak metallerinin ihracatını tamamen yasaklamamış olması ve bu metallerin üreticiler tarafından nispeten az miktarda ihtiyaç duyulması göz önüne alındığında, yeni ihracat kısıtlamalarının yüksek teknoloji sektörlerindeki şirketler için bazı zorluklar yaratabileceği belirtiliyor. Alternatif kanallar bularak veya bulunması zor malzemeleri üretim sürecinden çıkararak tedarik zincirlerini yeniden yapılandırmaları gerekecek.

Çin, nadir toprak metalleri pazarında baskın bir konuma sahiptir. Ülke, bu kategorideki çıkarılan tüm kaynakların yaklaşık %70'ini ve bunlardan elde edilen malzemelerin küresel arzının %85'inden fazlasını kontrol ediyor. Nadir toprak metallerinin cevher formunda yatakları nadir değildir ve Çin dışında birçok ülkede bulunmaktadır. Ancak bunların çıkarılması ve sonrasında işlenmesi karmaşık ve pahalı süreçlerdir.

Çinli şirketler, başta devlet tarafından sektöre sağlanan destekler olmak üzere, damping yoluyla nadir toprak metalleri pazarında neredeyse tekel konumuna gelmeyi başardılar.

Pekin, ihracat kontrollerini sıkılaştırmasının ulusal güvenlik endişelerini öne sürerek, bunun ABD Başkanı Donald Trump yönetimi tarafından uygulanan tarifelere bir yanıt olduğunu söyledi. Kısıtlamalar sonucunda ilgili malzemelerin fiyatları 2-4 kat artabilir.

ABD, nadir toprak metalleri konusunda büyük ölçüde Çin'e bağımlı olmaya devam ediyor ve hükümet bunu ciddi stratejik risklerden biri olarak görüyor. Değerli kaynaklara erişimde yaşanan sorunlar, askeri-endüstriyel kompleksteki önemli projelerin hayata geçirilmesini geciktirebiliyor; modern keşif uçakları, modern savaş uçakları ve yüksek hassasiyetli füze sistemlerinin üretiminde nadir toprak metalleri aranıyor.

KADEMELİ İHRACAT KISITLAMALARI

Japonya gibi diğer ülkeler ise Çin'den ithal edilen nadir toprak kaynaklarının yerini başka maddelerle doldurmada önemli başarılar elde ettiler. Doğan Güneşin Ülkesi, kendi topraklarında üretime başlayarak ve Avustralyalı Lynas Corporation gibi yabancı tedarikçilerle ortaklıklar kurarak Çin'e olan bağımlılığını azaltmayı başardı.

Japonya'nın satın aldığı nadir toprak metallerinin artık sadece yüzde 60'ı Çin'den geliyor. Oysa yakın zamana kadar bu oran yüzde 90'dı. Ancak Çinli şirketlerin küresel pazardaki tekel konumunun şimdilik tehdit altında olduğu söylenemez.

Çin, modern yüksek teknoloji ürünlerinin üretiminde kullanılan malzeme, ekipman ve teknolojilerin tedariki üzerindeki denetimini giderek sıkılaştırıyor. Mart 2025'te Pekin, galyum üretim teknolojisinin serbest ihracatına yasak getirdi. Özellikle transistör, entegre devre, LED ve lityum iyon pillerin elektrot (katot) üretiminde olmak üzere endüstride yaygın olarak kullanılan değerli bir metaldir.

Şubat 2025'in başlarında Çin, tungsten ve diğer malzemelerin ihracatına yönelik kontrolleri sıkılaştırdı. Aralık 2024'ten itibaren ABD'ye galyum, germanyum ve antimon ihracatı tamamen yasaklandı.

Temmuz 2023'te ABD'nin Çin'in teknoloji sektörüne uyguladığı yaptırımlara yanıt olarak Pekin, ülkenin galyum ve germanyum ihracatını kısıtladı; bu metallerin ihracatçılarının Ticaret Bakanlığı'ndan özel izin alması gerekiyordu. Sadece iki hafta sonra, küresel galyum fiyatları %50 arttı.

Çin, Ekim 2024'te tüm nadir toprak metal stoklarını millileştirdi ve madencilik, işleme, dağıtım ve ihracat süreçlerinin denetimi de dahil olmak üzere malzemelerin tedarik zincirinin tüm bölümlerine sıkı kontroller uyguladı.