Nil Nehri'nde 'baraj' tansiyonu yükseliyor: Sudan, Mısır, Etiyopya anlaşmazlık

Sudan ve Mısır, anlaşma olmaksızın barajın ikinci kez doldurulmamasını, ABD, Avrupa Birliği ve Dünya Bankasının ara bulucu olmasını talep ederken, Etiyopya ise herhangi bir uzlaşı olmasa da barajın doldurulacağını belirtiyor. 

Mısır, Sudan ve Etiyopya arasında siyasi krize yol açan Hedasi Barajı'na ilişkin müzakerelerin sonuçsuz kalmasından ötürü bölgedeki tansiyon yeniden yükselmeye başladı. Afrika Birliği Dönem Başkanlığını Kongo Demokratik Cumhuriyeti (KDC) Cumhurbaşkanı Felix Tshisekedi'nin almasının ardından 3-5 Nisan'da KDC'nin başkenti Kinşasa’da yeniden başlayan görüşmeler, herhangi bir ilerleme olmadan sona erdi.

Müzakerelerde Sudan ve Mısır tarafı Etiyopya’nın barajın dolumu ile ilgili tek taraflı uygulamalarının neden olacağı tehlikelere vurgu yaptı. Etiyopya tarafı egemenlik haklarını kısıtlayacak herhangi bir anlaşmayı kabul etmeyeceğini yineledi. Son haftalarda karşılık sert açıklamalar yapan taraflar, barajın inşasının başlamasından bu yana 10 yıl geçmesine rağmen hala anlaşmaya varamadı.

Arap ülkeleri Sudan ve Mısır'a destek verdi

İlk olarak Temmuz 2020'de barajı doldurmaya başlayan Etiyopya, barajın ikinci kez bir sonraki yağmur dönemine denk gelen temmuz ayında doldurulacağını açıkladı. Etiyopya Su, Sulama ve Enerji Bakanı Seleshi Bekele, 17 Mart'ta, "İkinci dolum süreci ne pahasına olursa olsun ertelenmeyecek." vurgusu yaptı.

Mısır Cumhurbaşkanı Abdulfettah es-Sisi'nin 30 Mart'ta Süveyş kentinde düzenlediği basın toplantısında, "Nil suları kırmızı çizgidir. Su haklarımızın ihlal edilmesine izin vermeyeceğiz. Mısır'ın sularının herhangi bir şekilde ihlal edilmesi, tüm bölgenin istikrarını tehdit eden bir tepkiye yol açacaktır. Hiç kimse Mısır'dan bir su noktası alamaz, denemek isteyen yaklaşsın." ifadelerini kullanmasının ardından bölgedeki tansiyon yeniden yükseldi.

Sisi'nin sert açıklamalarının hemen ardından alışılmadık şekilde Kuveyt, Birleşik Arap Emirlikleri (BAE), Ürdün, Libya, Suudi Arabistan, Bahreyn ve Umman gibi ülkeler, baraj konusunda Mısır ve Sudan'ın tutumunu desteklediklerini açıkladı.

Sudan ve Mısır hava kuvvetleri 4 Nisan'da Sudan’ın kuzeyindeki Merevi Hava Üssü’nde "Nil Kartalları 2" adlı ortak hava tatbikatı düzenledi. Sudan ve Mısır hava kuvvetlerine bağlı unsurların yanı sıra iki ülkeden "yıldırım” adı verilen özel birliklerin yer aldığı tatbikatta, düşman hedeflerine saldırı ve stratejik hedeflerin korunması senaryoları icra edildi.

Taraflar ne istiyor?

Hedasi Barajı'nın inşasına başlanmasıyla bölgedeki ülkeler arasında nehir sularının kullanımı konusunda çıkan anlaşmazlık, birçok uluslararası aktörün devreye girmesine rağmen çözüme kavuşturulamadı.

Sudan, Mısır ve Etiyopya arasında 2015'te imzalanan "İlkeler Deklarasyonu" sonrasında defalarca bir araya gelen ülkeler, şimdiye kadar hiçbir nihai anlaşmaya varamadı. Deklarasyonda, Mısır ve Sudan'a barajın ürettiği elektrik ihracatında öncelik verilmesi, barajın dolumu sırasında aşağı kıyı ülkelerin çıkarlarının korunması, zararların tazmini ve uzlaşmazlıkların çözümü için ortak bir yapı kurulması amaçlandığı belirtildi.

Mısır, barajın yapıldığı Mavi Nil Nehri'nden her yıl en az 40 milyar metreküp su salınmasını ve barajın tamamen doldurulmasının uzun yıllara yayılmasını talep ediyor. Etiyopya ise yıllık 31 milyar metreküp salmak ve barajı 4 ile 7 yıl arasında doldurmak istiyor.

Kahire ve Hartum yönetimi barajdan salınacak suya ilişkin bağlayıcı bir anlaşma yapmak isterken, Etiyopya bağlayıcı bir anlaşma yapmaktan kaçınıyor.

Ayrıca Sudan ve Mısır'ın Avrupa Birliği, ABD ve Dünya Bankasının müzakerelerde ara bulucu olması için yaptığı talep, Etiyopya tarafından reddediliyor.

Baraj Nil Nehri'ni besliyor

Etiyopya, Hedasi Barajı'nın inşasına Nisan 2011'de ülkenin batısındaki Benishangul Gumuz eyaletinde başladı. Sudan sınırına yakın bir bölgede yapılan barajın maliyeti yaklaşık 5 milyar dolar. İtalyan Salini şirketince inşa edilen barajın uzunluğu 1800 metre, derinliği de 140 metre.

Şimdiye kadar yüzde 79'u tamamlanan Hedasi Barajı'nın ilk başta 750 megavat elektrik üretmesi planlanıyor. Bittiğinde 74 milyar metreküp su tutacak barajın toplam enerji üretim kapasitesi 6 bin 450 megavat olacak.

Baraj, Nil Nehri'ni yüzde 85 besleyen Mavi Nil Nehri kolu üzerinde yapılması nedeniyle büyük önem taşıyor.

Elektrik ihtiyacının yaklaşık yüzde 90'ını hidroelektrik santrallerinden sağlayan Etiyopya, Afrika'nın en büyüğü olacak Hedasi Barajı ile yetersiz enerji üretimini gidermeyi amaçlıyor.

Arap basını ne diyor?

Arap ve Mısır gazeteleri ise Kinşasa'da düzenlenen Etiyopya Rönesans Barajı ile ilgili son tur görüşmelerin tökezlediğini aktardılar. Londra merkezli Al-Arab gazetesinde Mısır'ın atacağı adımlar arasında askeri seçenekler olacağına işaret etti. Gazete, gözlemcilerin Sudan'da bir ayrışma yaşandığını şu ifadelerle aktardı: 

Bir grup Mısır'la sürekli koordinasyonu müzakerelerin gidişatını kontrol etmesi ve sınır krizini çözmeye çağırması için Etiyopya üzerinde bir baskı aracı olarak görürken, başka bir ekip buna inanmıyor. Yaşanan gelişmeler Sudan'ın başkenti Hartum'un bölgesel ilişkilerini etkiliyor ve onu siyasi sıkıntıya sokuyor