Marteniçka, Martenitsa ya da Mart ipi de denen ve bilekleri Mart ayının başlarında süslemeye başlayan bileklikler, güzelliğin yanı sıra eski bir geleneği de canlı tutuyor. Balkan kültüründe baharın müjdecisi olan marteniçka, doğanın canlanmasını anlatıyor. Ayrıca bereket, mutluluk ve şans getirdiği inancı yaygın. Efsanelere dayanan marteniçka, her yıl kutlanan bir bahar ritüeli aynı zamanda.

Marteniçka geleneği nereden geliyor?

Kırmızı ve beyaz renkli iplerden oluşan marteniçka, Balkan ve Trakya coğrafyasında Mart ayı boyunca takılıyor. Bulgaristan'da 1300'lü yıllardan bu yana baharın gelişinin 'marteniçka' bileklikleriyle kutlandığı tahmin ediliyor. Marteniçka, tüm Balkan coğrafyasında bilinen hatta Türkiye'de de Balkan göçmenlerinde sıkça rastlanan bir anlayış. Bulgaristan halk inanışında marteniçkaya dair çeşitli efsaneler de var. Bunlardan biri de Baba Marta. Bulgarlar, 1 Mart'tan itibaren Baba Marta (Marta Nine) günlerinin başladığına inanıyor.

Baba Marta, günümüze kadar saygınlığını korurken, bu geleneği öğrenenlerin artan talebiyle marteniçka yapımı da oldukça ilgi görüyor. İlk martenitsaların, sadece kırmızı ve beyaz ipliklerden yapılıp, nazardan korunmak için insanlara ve hayvanlara takıldığı biliniyor. Bazı bölgelerde ise kırmızı ve beyaz iplere altın veya gümüş para bağlanıyor, bu da hastalıklardan korunmak için bir simge olarak kullanılıyor.

Geleneksel bir sanatı da anlatan marteniçkalar, halkın güzellik duygusunu da ele veriyor. Önceleri kırmızı ve beyaz yünden yapılan martenitsalara püskül, top, insan gibi değişik şekiller verildiği biliniyor. Bu renkli ipler bileklerin dışında meyve ağaçlarına, evlere, ev hayvanlarına da takılıyor. Bu şekilde yeni başlayan tarım yılının da bereketli ve verimli olması için dilekler tutuluyor.

Marteniçka satın alınmaz, hediye edilmeli

Marteniçkalar satın alınmamalı, mutlaka hediye edilmeli ya da örülmeli. Balkan coğrafyasında 1 Mart'ta birbirine marteniçka hediye edilmesi söz konusu. Marteniçka örmek ise oldukça kolay. Biraz kırmızı ip ve biraz da beyaz ip, marteniçka örmek için yeterli. Kırmızı ve beyaz ipi bir ucundan birbirine bağlayıp diğer uçları birbirine dolayarak siz de marteniçka örebilirsiniz. Tığ ya da şişle de örgü örer gibi marteniçka örülebiliyor. Marteniçkalara isteğe göre boncuk ve süslemeler de takabilirsiniz.

Dilek tutmadan ‘marteniçka’ takılmaz

Baharın gelişini kutlayan bu bileklikler, toprağın ve canlıların uyanışıyla birlikte yaşanan canlılığın, bereket ve bolluğun simgesi. Ayrıca ritüele göre bileklik takılırken mutlaka dilek tutmalısınız. Süs olarak yapılan hediyelik bilekliğin aile yakınlarına ve arkadaşlara hediye edilmesi, çeşitli inanış ve uygulamalara dayanıyor. Bileklik mart boyunca bilekte kalıyor. Takılırken sağlık, şans, bolluk gibi iyi dileklerde bulunuluyor.

Leylek görünce marteniçka ağaca bağlanıyor

Doğa takvimine göre Şubat ayının sonunda leylekler, göç için yola çıkıyor. Leyleklerin göç için yola çıkması baharın gelişinin göstergesi. Mart ayı boyunca bilekte kalan marteniçkalar da bu ayda ilk leylek görüldüğü zaman bileklerden çıkarılıp meyve veren, çiçek açan bir ağaca bağlanıyor. Böylece marteniçka takılırken dilenen dileklerin gerçekleşeceğine inanılıyor.

Eğer ay sonuna kadar leylek görülmezse 31 Mart'ta bileklik çıkarılıyor ve bir dahaki seneye kadar saklanıyor. Bir ritüele göre de dilek tutulan yerde marteniçka toprağa gömülüyor veya taşın altına konuyor. Leylek gördükten sonra marteniçkayı ağaca bağlamanın dileğin kabul olmasını sağladığına inanılıyor. Bir başka uygulama ise marteniçka çıkarıldıktan sonra genç bir meyve fidanına bağlanması ya da ağaç yoksa bir taşın altına konması. Taşın altında bolca karınca olması da o yılın bereketli geçeceğini belirtiyor.

Marteniçkadaki kırmızı ve beyaz ip neyi temsil ediyor?

Marteniçkada kullanılan beyaz renk temizlik, duruluk, saflık ve yaşlılıkta olgunluğu temsil ederken, ateşin rengi olan kırmızının da temizleyici ve kutsayıcı olduğu inancı söz konusu. Ayrıca beyaz uzun ömrü ve kırmızı ise sağlık ve gücü anlatıyor.