Çok ses getirmedi sanki ama bu önemli olmadığı anlamına gelmez. Artık kanıksandı neredeyse, belki de ondandır bu sessizlik. Oysa Rusya önemli bir adım daha atarak Ukrayna ile 2003’te imzalanan “Azak Denizi ve Kerç Boğazı'nın Kullanımında İşbirliği Anlaşması”nı feshetti.
Bu şu anlama geliyor; Donetsk Halk Cumhuriyeti, Zaporozhye, Kherson bölgelerinin Rusya Federasyonu'na katılmasıyla birlikte Azak Denizi ile Kerç Boğazı kıyıları artık sadece Rusya Federasyonu'na ait oldu. Dolayısıyla Ukrayna bu su alanlarıyla ilgili olarak kıyı devleti statüsünü kaybetti. Anlaşmanın artık bir hükmü kalmamış oldu böylelikle.
Bir yandan savaşı sürdürken öte yandan da geri dönüşü zorlaştıracak kararlar almayı sürdürüyor Rusya. Azak Denizi'nin toplam alanı 39 bin kilometrekaredir. Rusya'nın iki büyük gezilebilir nehri Don ile Kuban, bu denize akar. Azak, 41 kilometre uzunluğunda, 4 kilometre ila 15 kilometre genişliğinde, 15 metreye kadar derinliği olan Kerç Boğazı ile Karadeniz'e bağlanır. Stratejik önemi ortada. Hem Azak Denizi hem de Kerç Boğazı 1991 yılına kadar Sovyetler Birliği'nin iç sularıydı.
Tartışmalı bir konuydu
Sovyet sonrası dönemde Azak Denizi ile Kerç Boğazı'nın statüsü Rusya-Ukrayna ilişkilerinde tartışmalı bir konuydu. 1991 yılında Ukrayna, deniz sınırını Krasnodar Bölgesi ile Tuzla Adası arasındaki kıyı çizgisi boyunca belirlemişti. Böylelikle Kerç Boğazı'nın gezilebilir kısmı Ukrayna tarafında kaldı. Aralık 1999'da Ukrayna ile Rusya, konuyla ilgili sorunları konuşmak için görüşmeler yaptı. Nihayet 28 Ocak 2003’te Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin ile dönemin Ukrayna Devlet Başkanı Leonid Kuçma tarafından imzalanan Rusya-Ukrayna devlet sınırı anlaşması, iki devlet arasındaki kara sınırını belirledi. Antlaşmanın 5. Maddesi Azak Denizi ile Kerç Boğazı'nı iki ülkenin iç suları statüsü saydı.
Anlaşmanın önemi
Anlaşma uyarınca Rusya ile Ukrayna'nın karşılıklı rızası olmaksızın üçüncü ülkelere ait savaş gemileri Azak Denizi ile Kerç Boğazı'na giremiyordu. Anlaşmada ayrıca Azak Denizi ile Kerç Boğazı'nın her iki ülkenin ekonomik kalkınması için taşıdığı önemin yanı sıra Azak-Kerç su alanının bütüncül bir ekonomik/doğal kompleks olarak korunması gerektiği de kaydedilmişti.
Anlaşma, Azak Denizi’ndeki sınır hattı sorununun ayrıca çözülmesini de içeriyordu ama Rusya ile Ukrayna arasındaki yetki paylaşımı konusu halledilemedi. Rus tarafı, devlet sınır hattının deniz dibinde çizilmesini, su yüzeyinin, kaynaklarının ortak bir varlık haline getirilmesini önerdi. Ukrayna ise sınır hattının su yüzeyinde de belirlenmesinde ısrar etti.
12 Temmuz 2012 tarihinde Putin ile dönemin Ukrayna Devlet Başkanı Viktor Yanukovich, Azak Denizi’nin yanısıra Karadeniz'in ayrıca Kerç Boğazı'ndaki deniz alanlarının sınırlandırılmasına ilişkin ortak bir bildiri imzaladı. İki taraf daha sonra ilgili meseleleri çözüme kavuşturacak ikili bir anlaşma imzalama niyetindeydi ancak bu plan gerçekleşmedi.
Rusya’nın iç denizi oldu
Tabii durum Rusya’nın Ukrayna’ya saldırısı, ardından işgaliyle değişti. Donetsk, Lugansk halk cumhuriyetleri, Zaporozhye, Kherson bölgeleri 30 Eylül 2022'de Rusya Federasyonu'nun bir parçası haline gelince Azak Denizi de fiilen Rusya'nın iç denizi oldu.
Hızlı, sonuçlarının ne olduğu daha sonra anlaşılacak gelişmelere tanık oluyoruz. Ukrayna da 27 Şubat’ta “Karadeniz Deniz İşbirliği Görev Grubu”nun (BLACKSEAFOR) kurulmasına ilişkin anlaşmadan çekildi. Anlaşma 2 Nisan 2001 tarihinde Türkiye’de Bulgaristan, Gürcistan, Romanya, Rusya, Türkiye ile Ukrayna tarafından imzalanmıştı. BLACKSEAFOR'un ilan edilen hedefleri arasında Karadeniz ile ötesinde güvenliğin, istikrarın teşvik edilmesi, bölge devletleri arasında dostluk, iyi komşuluk ilişkilerinin güçlendirilmesi, anlaşmayı imzalayan ülkelerin donanmaları arasında daha sıkı işbirliği yer alıyordu.
Hiçbir anlaşma sonsuza kadar kalır diyen yok tabii ama bu kadar çabuk vazgeçmeler olunca her an herkes birbirine düşecekmiş gibi geliyor insana.
Aklına esen imzaladığı anlaşmayı reddediyor sonradan. Azak Denizi anlaşmasının feshi anlaşılabilir tabii de İstanbul Sözleşmesi’nin, pardon, karıştırdım, BLACKSEAFOR Anlaşması’nın kime ne zararı vardı ki Ukrayna çekildi?
Anlamak zor gerçekten.
