Berlin’i avucunun içi gibi bilen Ulaş, panele gitmeden önce, zamanımın kısıtlı olduğunu da bildiğinden kısa bir şehir turu yaptı benim için, sağolsun. Berlin Duvarı’ndan kalan ne varsa, artık tarihe karışmış olan Doğu Almanya’nın ünlü yapılarını gördüm sayesinde.
"Başka zaman geldiğinde biraz daha fazla kal, o zaman tam bir tur yaparız, Avrupa’daki en büyük Yahudi toplama kampı Dachau’ya da gideriz. Yalnız ağabey, kamptan çıktığında eskisi gibi olmayacaksın" diyen Ulaş birkaç dar sokaktan çıkarak ulaştığımız ana cadde üzerinde ilerlerken büyükçe bir sinagogu göstererek, "Kristal Gece’nin başladığı yer işte burası ağabey" dedi. Hiç böyle olacağımı tahmin etmemiştim, tam önünden geçtiğimizde kendimi çok ama çok kötü hissettim, inanın. Kristal Gece’nin başladığı noktayı görmek beni bu kadar çok etkilediyse, kamptan sonra ne halde olurum, kim bilir?
Yeniden yaşanabilir duygusu
Basitçe göz atılıp geçilecek bir yer değil o nokta. Büyük Yahudi Soykırımı’na giden süreç orada başladı çünkü. Bu kadar kötü etkilenmemin nedenlerinden belki de en önemlisi, Berlin’in Almanya’nın bence hala üstünden atamadığı yakın tarihinin izleriyle dolu bir kent oluşudur. Haksızlık yapmış olmayayım ama sanki geçmişte ne yaşanmışsa yeniden yaşanabilir duygusuna kapıldım sinagogun önünden geçerken. Berlin süren bir tarih. Ürktüm.
Bir yandan araba kullandığı, öte yandan kafası panelin organizasyonuyla meşgul olduğu için Ulaş’a sinagogun önünden geçtiğimizde "Grynszpan’a acaba ne oldu diye hep merak ederim" demekten çekindim. Merakımı da gideremezdi zaten, çünkü bunun yanıtı bugüne kadar verilmiş değildir.
Herschel Grynszpan, 17 yaşında bir Alman mülteciydi. Polonyalı Yahudi bir ailedendi. Fransa’ya göç edeli henüz iki yıl olmuştu. Annesi ile babasının binlerce Yahudi ile birlikte trenlere konup sınırdışı edildiğini öğrendiğinde çok ama çok üzüldü. Adolf Hitler’in 1933’te iktidara gelişiyle şiddetlenen Yahudi düşmanlığından bıkmıştı. 7 Kasım 1938 sabahı Paris sokaklarında yürürken elinde tabancası, kafasında intikam düşüncesi vardı.
Alman Büyükelçiliği'ne gitti. Büyükelçi günlük yürüyüşü için dışarıda olduğundan müsteşar Ernst vom Rath ile görüşmek üzere içeri alındı. Grynszpan, vom Rath'a "Seni pis Alman. Bu kurşunlar zulüm gören 12 bin Yahudi için" diye bağırarak beş kurşun sıktı. Hitler’in özel doktorunu göndermesine rağmen vom Rath bir kaç gün sonra, kurtarılamayarak öldü.
Nazilerin aradığı bahane
O zamana kadar, derler, Yahudileri süren, işlerinden eden ama şiddete başvurmayan Naziler bu olayı onlara kıyım için bahane yaptılar. Hemen belirteyim, Grynszpan bu eylemi gerçekleştirmeseydi de Naziler soykırım yapmak için başka bahaneler bulabilirdi. Bu eylemi soykırımın başlamasına gerekçe kabul etmek, Nazilere haklılık kazandıran yanlış bir tutum olur.
Bahanenin "en iyisini" bulmuştu Naziler, bu doğru. Nazi propaganda Bakanı Joseph Goebbels hemen eyalet polis karakollarına, gizli servis merkezlerine, Yahudi mülklerine yönelik büyük bir saldırının organize edilmesi talimatını verdi. Bunların içinde Yahudi ibadethanelerinin, işyerlerinin, evlerinin yakılması da vardı. Binlerce Yahudi gözaltına alındı, 30 bin kadarı toplama kamplarına dolduruldu. İtfaiyecilere, Ari ırktan olanların, yani Almanların mülklerini tehdit etmeye başlamadığı sürece yangınları durdurmak için hiçbir şey yapmamaları söylendi.
Masrafları kurbanlara ödettiler
Almanya ile Avusturya'daki Naziler, 9 Kasım 1938 gecesi geç saatlerde başlayıp ertesi güne kadar,1.000 sinagogu ateşe verdi, binlerce Yahudi evini, okulunu, işyerini tahrip etti. Yaklaşık 100 Yahudi öldürüldü. İşte tüm bu Nazi vahşeti Ulaş’la önünden geçtiğimiz sinagogda başladı. O geceye Yahudi işyerlerinin camlarının kırılarak tüm caddeleri kaplaması nedeniyle Almanca "kristal gece" anlamına gelen Kristallnacht dendi. Naziler gecenin tüm hasarını Yahudilere ödetti. Vom Rath suikastı dahil işledikleri "iğrenç suçlar" için Almanya’daki Yahudilere 400 milyon dolar tutarında ceza kesildi. Herman Göring alçağı saldırıları "domuzların bir daha cinayet işlememesini sağlayacağı" için övdü. Ölümünden bir hafta sonra, vom Rath'ın Nazi gamalı haç bayrağına sarılı tabutu da Düsseldorf sokaklarında dolaştırıldı.
Grynszpan, İkinci Dünya Savaşı sırasındaki Nazi işgaline kadar Fransa'da hapishaneden hapishaneye nakledildi. Ardından Almanya'ya iade edilerek bir toplama kampına hapsedildi. Kesin olarak akıbetinin ne olduğu hala bilinmez. Nazi alçakların katlettiği 6 milyon Yahudi’nin arasında olması pek mümkün.
Ulaş "başladığı yer burası" dediğinde gerçekten ürktüm. Binlerce masum Yahudi Nazi manyaklığı yüzünden yaşamlarından oldu. Geride bıraktıklarına da yıllarca sürecek travmalar kaldı. Tüm bu vahşetin başlangıç yeri burasıydı.
Üç gün önce Berlin’de bugüne kadar planlananlardan daha ciddi olduğu belirtilen faşist bir darbe girişimini ortaya çıkardı Alman istihbaratı. Hitler hayranı Nazilerden oluşuyormuş darbeyi planlayan çete.
Berlin her an dün yaşananın yeniden yaşanacağı duygusunu uyandıran bir kent derken haklı çıkacaktım az daha.
Aman haklı çıkmayayım... Asla.
