Barış Soydan
Euro neden yükseliyor?
Dolar TL karşısında yerinde sayarken euro son iki ayda ciddi bir yükseliş yaşadı. Ekim ayı başında euro 18.2 TL’ydi. İki ayda 19.5 TL’ye geldi, yani yüzde 7’ye yakın değer kazandı. Dolar yerinde sayarken euro neden yükseliyor?
Çünkü euro dolar karşısında yükseliyor. Dolar karşısında yükselince TL karşısında da değer kazanıyor.
Euro uzun yıllar sonra geçen Eylül ayında dolar karşısında 1’in altına inmişti. Yani Amerikan parası, Avrupa Birliği’nin parasından daha değerli hale gelmişti. Bunun iki nedeni vardı. Rusya-Ukrayna savaşı ve FED’in (Amerikan Merkez Bankası) faiz artırımları.
Savaş, Avrupa topraklarında yaşanıyor ve Avrupa ekonomisini derinden etkiliyor. Bunda Avrupa Birliği’nin Rusya’ya yönelik uygulamaya koyduğu ağır yaptırımların payı büyük. Avrupa ülkeleri ile Rusya arasında başta enerji olmak üzere güçlü bir bağımlılık ilişkisi var. Avrupa Birliği ülkeleri gazın yaklaşık yüzde 40’ını Rusya’dan alıyordu. Avrupa’daki dev sanayi tesisleri Rus gazıyla çalışıyordu. Son çeyrek yüzyılda daha kirli enerji kaynağı olduğu düşüncesiyle kömürden vazgeçmişler, doğalgaza dönmüşlerdi.
Savaşla birlikte doğalgazın spot fiyatı Avrupa’da yüzde 400 yükseldi. Sadece enerji fiyatları değil, sanayi ve hatta tarımsal üretimde kullanılan çok sayıda emtianın fiyatı da patladı. Almanya’da üretici enflasyonu yüzde 40’a çıktı. Almanya ve genel olarak Avrupa Birliği cari açık vermeye başladı. Kısacası Avrupa Rusya-Ukrayna savaşından ekonomik açıdan derinden etkilendi.
Amerika’nın ise tuzu kuru. Bir kere savaş Amerika’ya binlerce kilometre uzakta cereyan ediyor. İkincisi, doğalgazda Rusya’ya bağımlı değil. Para birimleri, ülkelerin ekonomik performanslarına bağlı olarak da değer kazanır veya kaybeder. Savaşın Avrupa ekonomisine indirdiği darbe, euronun dolar karşısında 1’in altına inmesinin ilk nedeniydi.
İkinci neden ise Amerikan ve Avrupa merkez bankaları arasındaki faiz farkı. Pandemi döneminde izlenen gevşek para politikası ve emtia fiyatlarındaki artış nedeniyle enflasyon patlayıp son 40 yılın en yüksek seviyesine tırmanınca FED (Amerikan Merkez Bankası) faiz artırımlarına başladı. Mart’ta 25, Nisan’da 50 baz puanlık artırım yaptıktan sonra Haziran’da 75 baz puanlık “jumbo” artırımlara geçti. Temmuz, Eylül ve Kasım’da 75 baz puanlık artırımlarına devam etti.
Avrupa Merkez Bankası ise faiz artırımlarına FED’den çok sonra, geçen Temmuz’da başladı. O başladığında çoktan iki ülke arasında büyük bir faiz farkı oluşmuştu. Sermaye daha yüksek getiri neredeyse oraya gider. FED’in faiz artırımları paranın dolara yönelmesine neden oldu. Bu da euronun dolar karşısındaki düşüşünün ikinci nedeniydi.
Peki şimdi euro neden yükseliyor? Çünkü FED faiz artırımlarını bitirmek üzere. Bunu geçen ay açıkladı. Bundan sonra 75 baz puanlık artırım yapmayacak. Büyük olasılıkla iki 50 baz puanlık artırım daha yaptıktan sonra duracak.
Avrupa Merkez Bankası ise 75 baz puanlık artırımlara daha yeni başladı. FED dursa da o devam edecek. Yani iki merkez bankalarının politika faizleri arasındaki fark azalacak. İşte bu beklenti euroyu destekliyor, doları zayıflatıyor.
Bundan sonra ne olur, euro/dolar paritesi sene başındaki 1.15 seviyesine geri döner mi? (Şu anda 1.05’in eşiğinde.)
Bu o kadar kolay değil. Çünkü savaşın şiddetinde bir azalma olsa da Avrupa ekonomileri şoku atlatabilmiş değil. Cari açık vermeye devam ediyorlar. Üstelik ufukta ekonomik durgunluk (Arka arkaya en az iki çeyrek eksi büyüme) var. Amerika’da da durgunluk bekleniyor ama onunki büyük olasılıkla çok daha hafif olacak. Avrupa ise sert bir durgunluğa girecek.
Biraz önce söylediğim gibi para birimleri ülkelerin ekonomik performanslarına göre değer kazanır ya da kaybeder. Avrupa başaşağı giderken euronun eski gücüne dönmesi kolay değil. Bunun için savaşın bitmesi gerekiyor.
