İki taraf da birbirini suçladığından kimin yaptığı hala meçhul. Savaşı başlatan taraf olduğu için Rusya’yı sorumlu tutma eğilimi fazla tabii. Kim yapmış olursa olsun iki tarafın da işine yaramayan saçma sapan bir saldırı bu. Çünkü savaşan iki ülkenin de askeri hatları çamurla doldu. İki tarafın da geçim kaynakları risk altında.
Yakında anlarız elbette kimin yaptığını, biz Rusya’nın kontrol ettiği Kherson eyaletindeki Dinyeper Nehri üzerinde bulunan Kakhova Barajı’nın havaya uçurulmasının nelere yol açacağı üzerinde duralım.
Ekolojik bir felaket
Kimileri Ukrayna’nın "Çernobil'den bu yana yaşadığı en kötü ekolojik felaket" olabileceğini söylüyor. Barajın havaya uçurulması savaşı pek etklemeyecek ama her iki ülkeye, onlarla birlikte dünyanın geri kalanına yıllar boyunca zarar verecek diyenler var. Baraj suları Dinyeper'in 50 millik bölümünü yuttu. Batı kıyıları boyunca uzanan Ukrayna toprakları, dolayısıyla çiftlikler, benzin istasyonları, kara mayınları, cephanelikler, fabrikalar, evler, demiryolu rayları, ormanlar su altında. Rusya'nın kontrolü altında bulunan Ukrayna'nın güneyindeki Nova Kakhovka kentindeki ulusal hayvanat bahçesinde de binlerce hayvan boğuldu. Yaklaşık 14 kişi öldü, yüzlerce insan kayıp, 100 bin kadar kişi de yerinden edilme riski altında.
Kakhova Barajı dünyanın en büyük barajlarından biri. Hem büyük bir hidroelektrik jeneratörü hem de yukarı havzadaki Zaporijya Nükleer Santrali için soğutma suyu kaynağı. Her gün bir metreye kadar su çeken rezervuar şimdiden patlama öncesi kapasitesinin sadece dörtte birine ulaşmış durumda. Zaporijjya’nın soğutulması için yeterince su olmayabilir demek bu.
Karadeniz’e akan atıklar
Ukrayna Devlet Başkanı Volodimir Zelensky suların kanalizasyon, petrol ile kimyasalların yanı sıra bölgedeki en az iki şarbon gömme tesisinden gelen zehirli maddeler taşıdığını bildirmişti. Bunun nelere yol açacağı da zamanla anlaşılacak. Sadece bu değil. Baraj suyunun sıçrattığı enkaz Dinyeper'in Karadeniz'e giriş noktasına akacak. Zelensky Kakhovka'nın hidroelektrik türbinleri su altında kaldığı için, santralin motorlarında kullanılan yaklaşık 150 ton makine yağının da Karadeniz’e sürüklendiğini, sel sularının Kherson'a ulaşmadan önce bile kirliliğe yol açtığını açıklamıştı. Bitmedi, santralde kalan 300 ton yağın daha dökülmesi söz konusu ki bu da hızla bir "çöplüğe, hayvan mezarlığına" dönüşen Karadeniz'deki yaban hayatı için korkunç bir durum. Baraj suları 125 bin dönümden fazla ormanı ıslattı. Bu on binlerce kuşun, binlerce farklı hayvanın ölebileceği anlamına geliyor.
Kakhovka rezervuarına bağımlı olan tatlı su balıkları da sulara kapıldı. Tuzlu Karadeniz'e ulaştıklarında ölecekleri kesin gibi. Felaketten geriye kalan nadasa bırakılmış toprakların yakında istilacı türlerle dolabileceği de söyleniyor. Yaklaşık 1.2 milyon dönüm tarım arazisinde üretim durdurulacak, zehirli toza dönüşmesini engellemek için baraj rezervuarının yeniden ıslah edilmesi gerekecek. Bu durum 1.5 milyar dolar değerindeki tahıl ile yağlı tohumların büyümesini durduracak.
Türkiye de zarar görecek
Avrupa'nın en kirli su kütlesi olan Karadeniz, Bulgaristan, Romanya, Türkiye, Gürcistan gibi ülkeler için yaşamsal önemde. Bu ülkelerin hepsi turizm, ticaret, sanayi, enerji gelişimi gibi alanlarda Karadeniz'e bağımlıdır. Denizin hızla kirlenmesi bu ülkelere de zarar verecek.
Ukrayna‘nın en büyük çelik üreticisi su talebini azaltmak amacıyla faaliyetlerini şimdilik durdurdu. Dinyeper Nehri üzerinde bulunan, mahsul ile inşaat malzemesi gibi ürünlerin taşınmasına yardımcı olan çok sayıda ticaret limanı da rezervuarın boşaltılmasıyla kullanılamaz hale geldi.
Havaya uçurulması savaşan iki ülkenin de işine yaramayacak olan Kakhovka Barajı faciasından etkilenen tarım arazileri yeniden kazanılabilir gibi de değil. Etkilenen hayvan ile bitki türlerinin yeniden çoğalması yılları bulacak. Birçoğu tahliye edilen şehirler, köyler yeniden inşa edilemeyecek.
Tüm bu olumsuzlukların aralarında Türkiye’nin de bulunduğu ülkelere de hayli zararı olacak. Savaş dünya güçleri dahil de olsa sonuçta “bölgesel“ bir savaş ama barajın havaya uçurumasıyla birlikte en azından sonuçları açısından “küresel“ olmadığını kim söyleyebilir?
Haklı ya da iyi savaş yoktur. Kirli Savaş vardır.
Tanık olduğumuz böyle bir savaş.
