Uğur Dündar
Lozan’ın sık sık tartışılması doğru değil!..
Türk Silahlı Kuvvetleri'nin 26'ncı Genelkurmay Başkanı Emekli Orgeneral İlker Başbuğ'dan “Lozan'ın güncellenmesi” tartışmasına çarpıcı yorum: Lozan'ın sık sık tartışılması doğru değil!..
Sevgili okurlarım,
Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan'ın Yunanistan ziyareti sırasında “Lozan Barış Antlaşması'nın güncellenmesi gerektiğini” söylemesi, yeni bir tartışma başlattı.
Tartışma devam ederken, emekli olduktan sonra “tarih araştırması” yanı ağır basan ve çok satan kitaplar yazan Türk Silahlı Kuvvetleri'nin (TSK) 26'ncı Genelkurmay Başkanı Emekli Orgeneral İlker Başbuğ ile Lozan konulu özel bir röportaj yaptım.
* * *
UĞUR DÜNDAR: Sayın Başbuğ, size ilk önce Lozan Antlaşması'nın Türkiye açısından taşıdığı önemi sormak istiyorum. Bu konuda neler söyleyeceksiniz?
İLKER BAŞBUĞ: Lozan Antlaşması bir savaşı bitirmiştir. Karşılıklı bir uzlaşma metnidir. Savaşı bitiren bir metin olarak da halen belki de uygulanmakta olan en uzun ömürlü bir antlaşmadır. Lozan Antlaşması ile Türkiye, bağımsız bir devlet olarak tanınmıştır. Bu Antlaşma, Türkiye Devleti'nin kurucu belgesidir. Böyle önemli bir “Antlaşma”nın sık sık tartışma konusu haline getirilmesinin doğru olmadığını değerlendiriyorum.
UĞUR DÜNDAR: Peki, Lozan Antlaşması güncellenebilir mi? Gözden geçirilebilir mi?
GÜNCELLENMESİ MÜMKÜN DEĞİL
İLKER BAŞBUĞ: Lozan Antlaşması 143 maddeden oluşmaktadır. Son maddede; 143'üncü maddede, sadece bu Antlaşma'nın mümkün olan en kısa süre içinde onaylanması gerektiği ifade edilmektedir. Antlaşma şu devletlerin onayına sunulmuştur: İngiltere, Fransa, İtalya, Japonya, Yunanistan, Romanya, Sırp-Hırvat- Sloven Devleti ve Türkiye. Bu uygulama maddesinde “Antlaşma”nın sona ermesine veya genel anlamda güncelleştirilmesine ilişkin bir hüküm yoktur. Lozan Antlaşması'nın en önemli özelliği, bir savaş sonrasında, “sınırların tayin edildiği bir antlaşma” olmasıdır. Uluslararası hukukta, “koşullar değiştiği takdirde” antlaşmaların değiştirilmesine olanak tanınmaktadır. Ancak bu uluslararası hukuk kuralı “sınır antlaşmalarına” son vermek için kullanılamaz. Bu nedenle, belirli bir süre sonra genel anlamda, Lozan Antlaşması'nın sona ermesi de, gözden geçirilmesi de söz konusu değildir.
UĞUR DÜNDAR: Peki, “koşullar değiştiği takdirde” şeklinde özetlenen uluslararası hukuk kuralı; Lozan Antlaşması'nın bazı maddelerine uygulanabilir mi?
İLKER BAŞBUĞ: Evet uygulanabilir. Ancak bazı koşullar vardır. Birincisi; “sınırların değiştirilmesi” için bu uluslararası hukuk kuralı uygulanamaz. İkincisi; koşulların değişmesine kendi yükümlülüklerini yerine getirmemek suretiyle neden olan taraf, bu ilkeyi ileri süremez. Üçüncüsü de; ortaya çıkan değişiklik köklü bir değişiklik olmalıdır.
İlker Başbuğ, Erdoğan'ın Lozan Antlaşması'yla ilgili sözlerini Uğur Dündar'a değerlendirdi.
MUHTEŞEM DİPLOMASİ ÖRNEĞİ
UĞUR DÜNDAR: Lozan Antlaşması çerçevesinde koşulların değişmesiyle ilgili uluslararası hukuk kuralının uygulandığı bir örnek var mı?
İLKER BAŞBUĞ: Evet, var!.. Lozan Antlaşması'nın “Boğazlar Sözleşmesi” sadece 13 yıl yürürlükte kalmıştır. Türkiye; 1936 yılında uluslararası konjonktürün büyük oranda değiştiğini, Türkiye'nin güvenliğinin ancak Boğazlar Bölgesi üzerinde Türk egemenliğinin en etkili şekilde tesis edilmesi ile sağlanabileceğini ileri sürerek, yeni bir rejim saptanması için bir konferans toplanmasını istemiştir. Mustafa Kemal Atatürk ve İsmet İnönü muhteşem bir diplomasi örneği uygulayarak Lozan'daki “Boğazlar Sözleşmesi” yerine Montrö Sözleşmesi'ni, Lozan Antlaşması'nı onaylayan ülkelere kabul ettirmişlerdir.
UĞUR DÜNDAR: Aslında Lozan Antlaşması kapsamında asıl üzerinde durulup, dikkat çekilmesi gereken konu, “Antlaşma”da yer alan bazı hususların Yunanistan tarafından uygulanmıyor olması değil mi? Bu konuda ne söylersiniz?
İLKER BAŞBUĞ: Evet, çok önemli bir noktaya değiniyorsunuz. Örneğin; “Antlaşma”nın 13. maddesine göre; Midilli, Sakız, Sisam ve Nikarya adalarında deniz üssü kurulmaması gerekir. Yunanistan yıllardır bu maddeyi ihlal etmektedir. Ege Denizi'ndeki diğer önemli olan konu ise Yunanistan'ın 18 değil aslında 150'ye yakın egemenliği antlaşmalarla Yunanistan'a devredilmemiş ada, adacık ve kayalık üzerinde hâkimiyet kurmaya çalışması ve Türkiye'nin de bu gelişmeler karşısında anlaşılmaz şekilde sessiz kalmasıdır. Lozan Antlaşması'nın 12'nci maddesi, Asya kıyısından 3 milden az bir uzaklıkta bulunan adaların, bu “Antlaşma”da aykırı bir hüküm bulunmadıkça, Türk egemenliği altında kalacağına amirdir. Bu ada, adacık konusuna sadece kara parçası olarak bakılmamalıdır. Hepsinin karasuları, hava sahası ve kıt'a sahanlığı gibi hukuksal sonuçlar doğurabilecek özelliklere sahip olduğu unutulmamalıdır.
Yeri gelmişken değinelim, Lozan Antlaşması ile Türkiye sadece bir adasını bırakmıştır. O ada da İtalya'ya verilen Meis Adası'dır.
MÜFTÜ SEÇME HAKLARI VAR…
Müftü seçimi konusu da, Yunanistan'ın ihlal ettiği hususlardan bir başkasıdır. Hem Lozan'daki 45'inci “mütekabiliyet” maddesi, hem de 1913 tarihli Atina Antlaşması nedeniyle Türk azınlığın kendi müftülerini seçme hakkı vardır. Yunanistan bunu görmemekte, kendisinin atadığı müftüleri kabul ettirmek istemektedir. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) 14 Aralık 1999 günü aldığı kararla, Yunanistan'ın müftü seçimine müdahalesinin din, vicdan ve ifade hürriyetinin ihlali olduğuna hükmetmiştir.
