Haftalardır ağızlarda 'efsane' dolanıyor: Kara Cuma indirimi! İhtiyacı olan ya da olmayan binlerce kişi 28 Kasım'ı bekliyordu.
Ve nihayet o gün geldi:
Gece yarısına dakikalar kala elektronik mağazalarının önünde oluşan kuyruklar, soğukta bekleyen yüzlerce insan ve kapılar açıldığında yaşanan izdiham... Bu manzaralar artık her Kasım ayının rutini haline geldi. Türkiye'de ve dünyada milyonlarca tüketici, "daha ucuza alma" vaadiyle, çoğu zaman ihtiyaç duymadığı ürünleri sepetine dolduruyor.
Bu alışveriş furyası, son yıllarda sadece Cuma günüyle sınırlı kalmayıp "Black Week" (Efsane Günler) adı altında tüm haftaya, hatta bazı e-ticaret sitelerinde tüm aya yayılarak bir tüketim maratonuna dönüştürülüyor.
BORSA ÇÖKÜŞÜNDEN İNDİRİM ŞÖLENİNE
Bugün "Efsane Cuma" olarak parlatılan kavramın kökleri aslında finans tarihinin en karanlık günlerine dayanıyor. New York Borsası'ndaki ilk "Kara Cuma", 24 Eylül 1869'da altın piyasasındaki manipülasyonun ardından fiyatların çakılmasıyla yaşandı. Binlerce yatırımcı bir günde servetini kaybetti.
Avrupa'nın "Kara Cuma"sı ise 1929 Dünya Ekonomik Bunalımı'nı tetikleyen New York Borsası çöküşüne dayanıyor. ABD'de "Kara Perşembe" olarak anılan gün, saat farkı nedeniyle Avrupa'da Cuma günü hissedildiği için hafızalara bu isimle kazındı.
PAZARLAMA DEHASI: 'KARA GÜN' NASIL 'ALTIN GÜN' OLDU?
1950'lere gelindiğinde ABD'li perakendeciler, Şükran Günü sonrasındaki Cuma gününü "Noel alışveriş sezonunun başlangıcı" olarak pazarlamaya başladı. Philadelphia'da yaşanan trafik kaosu ve kalabalık nedeniyle polis tarafından "Black Friday" olarak adlandırılan gün, tüccarların cirolarını patlatmasıyla kasalar için "altın güne" dönüştü.
1980'lerde ise bu ismin, perakendecilerin zarardan (kırmızı rakamlar) kâra (kara rakamlar) geçmesini simgelediği efsanesi yayıldı. 2000'li yıllarda internetin yaygınlaşmasıyla buna bir de "Siber Pazartesi" (Cyber Monday) eklendi ve tüketim çılgınlığı dijital boyuta taşındı.
24 SAATTE 74 MİLYAR DOLARLIK HARCAMA
İklim Masası verilerine göre 2024 yılında sadece 24 saat içinde küresel çapta 74,4 milyar dolarlık alışveriş yapıldı. Türkiye'de yapılan bir araştırmaya göre ise vatandaşların yüzde 87'si bu dönemde alışveriş yapmayı planlıyor. Almanya'da ise tüketicilerin harcaması 5,9 milyar euroyu buldu.
İndirim yarışının karanlık yüzünde ise çevre felaketi yatıyor. Çevre örgütleri bu durumu "tüketim terörü" olarak tanımlarken, sosyologlar "Cuma'nın Kara Deliği" ifadesini kullanıyor. Ucuz ürünler, "al ve at" kültürü ve lojistik trafiği, sera gazı salımlarını ve atık miktarını artırıyor. Greenpeace, bugünü "çevre için kara bir gün" ilan ederken, sivil toplum kuruluşları iade edilen ürünlerin imhasının yasaklanmasını talep ediyor.
PİŞMANLIK VE BORÇLANMA
"Fırsatı kaçırma korkusu" (FOMO) ve yapay kıtlık algısıyla tetiklenen satın alma dürtüsü, sonunda pişmanlığı getiriyor. İngiltere'de yapılan bir ankete göre, katılımcıların yüzde 40'ı Black Friday alışverişinden pişmanlık duyarken, yüzde 27'si aldığı ürünü hiç kullanmadığını itiraf ediyor.
Tüketim çılgınlığına karşı "Satın Almama Günü" ve "Yeşil Cuma" gibi alternatif hareketler yükselirken, bazı markalar indirim yapmak yerine gelirlerini çevre projelerine bağışlamayı tercih ediyor.