Kurşun metaline nasıl maruz kalınır? Kurşun nerelerde bulunur? Korunmak mümkün mü?

Kurşun,yer kabuğunda düşük miktarlarda bulunan ve doğal yollarla oluşan mavimsi gri renkte bir ağır metaldir.Çok düşük miktarları bile canlılar üzerinde zararlı etkilere sahip bir ağır metal olan kurşun; biyolojik olarak diğer bir deyişle mikroorganizmalar veya enzimler tarafından parçalanamadığı için doğada veya organizmada birikir.
Uzun süreli veya yüksek miktarda kurşuna maruz kalmış bireylerde kurşunun çoğu kemikte birikebildiğinden, kandaki kurşun miktarı normal olsa bile vücutta kurşun seviyesi yüksek olabilir.
Vücuda çeşitli yollardan kurşun alındığında, normal şartlarda kalsiyumun bağlanması gereken yerlere kalsiyumdan daha önce davranarak bağlanır. Bu da, kemikte kalsiyum yerine kurşun birikmesine neden olur. Kalsiyum alımı arttırılarak bağlanma noktalarının kurşun tarafından işgal edilmesine engel olunabilir.
Gıda zincirine hava ve toprak gibi birçok kaynak sebebiyle dahil olabilir.
Gıdadaki kurşun kaynakları, gıdanın içinde veya üzerinde kalan kir, atmosferik birikim, su, kurşunla lehimlenmiş teneke kutular, kurşunlu boya ile renklendirilmiş plastik torbalar ve ambalajlar, şarap şişe kapaklarındaki kurşun içeren folyo kapsüller ve kurşun sırlı seramik olarak sıralanabilir.
Tarımsal ürünler yani sebze ve meyveler, çok çeşitli olaylar sonucunda kurşun ile kirlenebilir. Endüstriyel kirlilikten veya kurşunlu benzinden dolayı havaya karışan kurşun, madencilikten kaynaklanan kirlilik, uygun olmayan şekilde atılan pil ve inşaat malzemesi atıkları, kurşun içeren mühimmat, kurşunlu tarım ilaçları ve gübrelerin uygun olmayan kullanımı gibi çeşitli nedenlerle kirlenen toprak tarım ürünlerinin kurşunla kirlenmesine neden olabilir.
Kurşun Nedir?

Kurşun, yer kabuğunda düşük miktarlarda bulunan ve doğal yollarla oluşan mavimsi gri renkte bir ağır metaldir. Ağır metal; yoğunluğu suyun yoğunluğundan yüksek ve atom ağırlığı fazla olan metal elementlere verilen isimdir. Kurşun, esansiyel olmayan ağır metal olarak sınıflandırılır yani bitki ve hayvanlar için biyokimyasal ve fizyolojik hiçbir işlevi yoktur . Toksik yani çok düşük miktarları bile canlılar üzerinde zararlı etkilere sahip bir ağır metal olan kurşun; biyolojik olarak diğer bir deyişle mikroorganizmalar veya enzimler tarafından parçalanamadığı için doğada birikir .

Nerelerde Bulunur?

Kurşun; yaygın endüstriyel kullanımı nedeniyle hem doğal olarak hem de fosil yakıtların yakılması, madencilik, cevher eritme ve imalat gibi faaliyetler sonucunda hava, su ve toprağa geçer . Yağış, rüzgâr, toz birikimi, akarsu akışı gibi doğal süreçlerle hava, su ve toprak arasında sürekli olarak yer değiştirir .

Günlük hayatımızda bulunabileceği bazı yerler; kurşun bazlı boyalar, kurşun piller, kurşunlu benzin, eski su altyapıları, seramik pişirme kapları, su, gıdalar, baharat, oyuncaklar, kozmetik ürünleri, antikalar, geleneksel ilaçlar ve kurşunlu mühimmat olarak sıralanabilir .

Nasıl Maruz Kalınır?

Yer kabuğundaki çürüyen bitki ve hayvan kalıntılarından elde edilen kömür petrol, doğalgaz gibi fosil yakıtlar , özellikle de artık yasak olan kurşunlu benzin dumanı ve kurşun bazlı boyalarla kaplanan duvarların soyulduğunda açığa çıkan tozun solumanın geçmişte kurşun maruziyetinin en yaygın yolu olduğu bilinmektedir .

Kurşun; yaygın olarak kurşun bazlı boya, toprak veya otomobil egzozu gibi kaynaklardan solunum yoluyla alınan çevresel bir kirletici olarak bilinmesine rağmen, gıda ve su gibi kaynakların da önemli bir maruziyet yolu olduğu düşünülmektedir .

Doğaya atılan piller ve madencilik nedeniyle kurşunla kirlenen toprak ve toza maruz kalma sonucunda Nijerya, Senegal ve diğer ülkelerdeki küçük çocuklarda kitlesel kurşun zehirlenmesi ve çok sayıda ölüme yaşanmıştır .

Sağlık Üzerine Etkileri Nelerdir?

Kurşun; vücuttaki hemen hemen her organı, en çok da sinir sistemini etkileyen oldukça zehirli bir metaldir . Vücutta beyin, karaciğer, böbrek ve kemiklere dağılabilirken diş ve kemiklerde biriktiği bilinir .

Kurşundan hem yetişkinler hem de çocuklar olumsuz etkilenir. Ancak en yüksek risk altında olan kesimler, okul öncesi yaştaki çocuklar, hamile kadınlar ve fetüslerdir . Fetüs, bebek ve çocuklarda hem organlar büyüme ve gelişme aşamasında olduğu için hem de beyin gelişimi üzerine olumsuz etkileri nedeniyle kurşun zehirlenmesi oldukça risklidir .

Kurşun zehirlenmesi yaşayan hamilelerde, kemik ve kandaki kurşun bebeklere geçtiğinden bebek vücudunda kurşun ile doğar. Anne sütü alımıyla da kurşuna maruz kalmaya devam edebilir. Bu maruziyet, bebeğin beyin fonksiyonlarında ömür boyu sürecek azalmalara neden olabilir . Hamilelerde yüksek oranda kurşun maruziyetinin düşüklere, az kiloya sahip yeni doğan bebeklere ve erken doğuma neden olabileceği belirtilmiştir .

Kurşunun beyin ve merkezi sinir sistemine olumsuz etkileri yetişkinlerde 10 µg/dL’den az gibi düşük seviyelerde görülebildiği gibi 50 µg/dL’den yüksek seviyelerde de görülebilir [4]. Yüksek düzeyde maruz kalındığında kurşun; beyne ve merkezi sinir sistemine saldırarak komaya, kasılmalara ve hatta ölüme neden olur. Şiddetli kurşun zehirlenmesinden kurtulan çocuklarda, zihinsel engeller ve davranış bozuklukları görülmüştür [9]. Yapılan çok sayıda çalışma kurşunun çocuklarda öğrenme ve hatırlamada güçlük, dikkat eksikliği, hiperaktivite, sinirlilik, suç işleme, motor becerilerinde azalma, duruş bozukluğu, işitme ve görsel eşiklerde değişiklikler gibi pek çok etkisini kanıtlamıştır .

Uzun süre kurşuna maruz kalmanın özellikle yaşlı ve orta yaşlı insanlarda kan basıncında artışla birlikte anemi yani kansızlığa neden olduğu bildirilmiştir. Hem yetişkinlerde hem de çocuklarda beyin ve böbreklerde ciddi hasarın, ölümle sonuçlanan ağır kurşun seviyelerine maruz kalmayla bağlantılı olduğu bulunmuştur .

Yetişkinlerde kurşun maruziyetine bağlı olarak depresyon, panik atak, kaygı bozuklukları sinir hastalıkları, kafa karışıklığı ve şizofreni gibi psikiyatrik semptomlar görülmüştür. Erkek üreme sisteminde bozukluğa ve hormonlarda azalmaya; kadınlarda erken menopoza ve doğurganlıkta azalmaya sebep olduğu belirtilmiştir.

Nasıl Tespit Edilir?

Vücuttaki kurşun miktarı; parmak, topuk ve damardan alınan kan örneklerindeki kurşun seviyesi ölçülerek bulunur. Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezi (CDC), kanlarında daha yüksek düzeyde kurşun bulunan çocukları belirlemek için referans yani karşılaştırma yapılması planan değeri, desilitre kan başına 3,5 mikrogram olarak belirlemiştir .

Ancak kan testi yalnızca kan dolaşımındaki kurşun miktarını verir, vücutta ne kadar kurşun biriktiğini gösteremez [2]. Özellikle uzun süreli veya yüksek miktarda kurşuna maruz kalmış bireylerde kurşunun çoğu kemikte birikebildiğinden, kandaki kurşun miktarı normal olsa bile vücutta kurşun seviyesi yüksek olabilir [11]. Vücuda çeşitli yollardan yeterli miktarda kurşun alındığında, normal şartlarda kalsiyumun bağlanması gereken yerlere kalsiyumdan daha önce davranarak bağlanır. Bu da, kemikte kalsiyum yerine kurşun birikmesine neden olur. Kalsiyum alımı arttırılarak bağlanma noktalarının kurşun tarafından işgal edilmesine engel olunabilir

Rutin testler olmasa da kurşun içeren yabancı cisimlerin yutulması durumunda abdominal radyografiler kullanılabilir. Uzun kemik radyografileri sayesinde de kemiklerin büyüme plakalarında artan yoğunluklu kurşun çizgileri görülebilir

Gıda Zincirine Nasıl Girer?
Kurşun; gıda zincirine hava ve toprak gibi birçok kaynak sebebiyle dahil olabilir . Gıdadaki kurşun kaynakları, gıdanın içinde veya üzerinde kalan kir, atmosferik birikim, su, kurşunla lehimlenmiş teneke kutular, kurşunlu boya ile renklendirilmiş plastik torbalar ve ambalajlar, şarap şişe kapaklarındaki kurşun içeren folyo kapsüller ve kurşun sırlı seramik olarak sıralanabilir .

İçme suyu ve gıda hazırlamada kullanılan su için, su dağıtım sistemlerinde ve bina sıhhi tesisat sistemlerinde kurşun boruların veya kurşun içeren bağlantı parçalarının aşınması sudaki kurşun kirliliğinin en önemli kaynağıdır. Ayrıca havadaki kurşun; yağış gibi doğal yollarla sulara karışabilir ve bu sularda yaşayan balıklara bulaşabilir .

Tarımsal ürünler yani sebze ve meyveler, çok çeşitli olaylar sonucunda kurşun ile kirlenebilir. Endüstriyel kirlilikten veya kurşunlu benzinden dolayı havaya karışan kurşun, madencilikten kaynaklanan kirlilik, uygun olmayan şekilde atılan pil ve inşaat malzemesi atıkları, kurşun içeren mühimmat, kurşunlu tarım ilaçları ve gübrelerin uygun olmayan kullanımı gibi çeşitli nedenlerle kirlenen toprak tarım ürünlerinin kurşunla kirlenmesine neden olabilir. Ateşli silahlar ile öldürülen av hayvanlarından elde edilen et, kurşuna maruz kalma kaynağı olabilir .

Gıdaların yeterince yüksek sıcaklıklarda pişirilmemiş kurşun sırlı seramiklerde hazırlanması, yüksek kurşun maruziyeti için önemli bir risk faktörüdür .

Nasıl Azaltılır?

Kurşun lehimli teneke kutuların artık kullanılmaması, sudaki kurşun seviyelerinin düzenli aralıklarla kontrolü, kurşun içeren kaplardan sızmayı azaltmak ve dekoratif amaçlı kullanımlarını kısıtlamak gibi faaliyetlerle gıdalarda kurşun seviyeleri dünya çapında azaltılmaya çalışılmıştır [3].

Özellikle bebekler veya çocuklar için gıda hazırlarlarken, aşınmış borulardan kaynaklanan kurşunun sistemden dışarı akmasını sağlamak için musluklardan bir miktar su akıtmalıdır. Sıcak musluk suları içilmemeli veya yemek hazırlamak için kullanılmamalıdır. Su filtreleri kullanılıyorsa, filtrelerin uygun şekilde takıldığına ve düzenli olarak değiştirildiğine dikkat edilmelidir .

Muhafaza edildikleri ortamdan korumak için gıdalar, sızdırmaz kaplarda veya kapalı dolaplarda saklanmalıdır. Özellikle asitli gıdaları, bebek ve çocuk gıdalarını kurşunla sırlanmış seramik kaplarda saklamaktan kaçınılmalıdır. Uygun şekilde pişirildiğinden ve kurşunsuz sır kullanıldığından emin olunmayan kupalarda kahve veya çay gibi sıcak içecekler içilmemelidir .

Sebze ve meyveler iyice yıkanmalı, gıda hazırlamadan önce ellerin temizliğinden emin olunmalıdır. Yapraklı yeşilliklerden en dış kısmında bulunan yaprakları çıkarmak ve kök bitkileri soymak kurşun seviyelerini azaltabilir .

Kurşun boya veya kurşun bazlı baskı mürekkep içeren şeker ambalajları, gıdalarla doğrudan temas etmese bile, parlak renkleri ile bebek ve çocukların ambalajları ağızlarına götürmelerine sebep olabilir. Bebek ve çocukların bu ambalajları ağızlarına götürmelerine izin verilmemelidir .