“Türkiye’yi önce 2023 hedeflerine ardından da 2053 hedeflerine ulaştıracağız”. Bu ifadeyi hem Erdoğan’ın hem de parti kurmaylarının ağzından defalarca kez duyduk.
2023 hedeflerinin çöpe gittiğini farkındayız sanırım. O halde gelin Umut Tükenmez’in emekli olacağı yılı, 2053’ü konuşalım.
Umut, Türkiye’de 20 ile 35 yaş arasında olan 20 milyon gençten biri. Kendisi 34 yaşında. Her şey yolunda giderse 2053’te yani 65 yaşında emekli olacak. Şanslı biri. Makine mühendisi. Mezun olduktan sonra 2 yıl kadar iş aramış ve sonunda 25 yaşındayken 250 kadar çalışanı olan orta ölçekli bir firmada işe başlamış. İlk etapta sigorta girişi yapılmamış. Zaten Umut Tükenmez de sigorta yapılmasını talep etmemiş. Emekli bir öğretmen babanın, ev hanımı bir annenin oğlu olan Umut için öncelik bir an önce işe girip, KYK borcunu ödemek olmuş. Nasıl olsa emekli olacağı 2053’e kadar prim gün sayısını bir biçimde dolduracağını düşünmüş.
Bugüne kadar irili ufaklı iş yerlerinde çalışmış. Bir işsiz, bir çalışan, meslekte 9 yılını geride bırakmış. 6 yılı sigortalı… Makina Mühendisleri Odası’nın (MMO) “İstanbul’da yaşayan mühendisler” raporuna göre mühendislerin geliri içinde en yaygın maaş aralığı 7 bin 500- 10 bin TL. Umut da 10 bin TL maaşına “çok şükür” diyenlerden. Çünkü İstanbul’da yaşayan mühendislerin yüzde 14’ünün aylık net geliri asgari ücret olan 4 bin 250 TL’nin altında. Diğer mühendislere kıyasla hiç değilse işsiz değil, üstelik görece fena sayılmayan bir maaş alıyor.
Herkes gibi gündelik dertlerin peşinde ömür tüketiyor Umut Tükenmez. Eşi Adalet Tükenmez özel sektörde öğretmen. Onun da 5 bin TL aylığıyla haneye ayda 15 bin TL para giriyor. “Bir çocuk yapsak mı, yapmasak mı” diye düşünüyorlar. Ya işsiz kalırsam diye korkuyor Adalet Hanım. Ya sözleşmemi yenilemezlerse? Tek maaşla çocuğumuza bakabilir miyiz?
Bu endişeler içinde, enflasyon belasıyla mücadele ediyorlar. Etin, sütün, yumurtanın, sebze ve meyvelerin fiyatı, herkes gibi onların da temel konusu. Ama Umut bir yandan da “sarı siteye” bakıyor. Diğer 20 milyon akranı gibi “Kiradan nasıl kurtuluruz” diye düşünüyor. Kiradan kurtulmak en önemli hedefleri. Bugün evden çıksalar, İstanbul’da ev bulabilmeleri çok zor. Mühendislerin yüzde 85’i gibi onun da geliri enflasyon karşısında erimişken, ev fiyatları ise enflasyondan bile hızlı artarken bu ailenin bir evi olmayacak. Bunu kabullenmek şart. Ev hayali kalmayan Umut, zaman zaman çocuk hayalleri kuruyor.
Yine de “Birikmiş 200 bin TL paramızı peşinat yapabilir miyiz” diye düşünüyorlar. 800 bin TL değerinde 10 yıl vadeli bir konut kredisi çekerlerse, ödenebilir mi acaba? Aylık taksiti 17 bin TL… İmkansız görünüyor.
Umut, tam umutsuzluğa düşecekken, fakülteden arkadaşı Özgür aklına düşüyor. Mühendislerin yüzde 21’i gibi 2 yıldan fazla zamandır iş arıyor Özgür. Artık “Garsonluk da yaparım” diyerek gözünü Avrupa’ya dikmeye başlamış. Umut Tükenmez de “hiç değilse bir işim var” diye şükrediyor.
Yıllar yılları kovalıyor. Hükümetler değişiyor, bir o kriz bir bu kriz derken, yaş 65’e dayanıyor. Yıl 2053… Tükenmez ailesinin döküntü bir arabasından başka elde avuçta bir şeyi yok. Bir de 30 yaşında kız çocukları. Yıllarca sigortası asgari ücret üzerinden yatan Tükenmez çiftinin, emekli ikramiyeleri de arabalarını yenilemeye ancak yetiyor. “Dursun kenarda” diyor Adalet hanım, hastalık var, ölüm var…
Tükenmez çifti, yıllarca emeklilerin sorunlarına özel bir ilgi göstermemişti. Gündelik hayat öyle hızlı akıyordu ki, kimsenin yıllar sonrasını düşünmeye takati yoktu. Ama işte o gün gelmiş, emekli olmuşlardı. Cepte asgari ücretin de altında bir aylıkla…
Sadede gelelim. Umut ve Adalet Tükenmez çifti, 1980’lerde, 90’larda, 2000’lerde doğan kentli, ücretli, meslek sahibi milyonları temsil ediyor. Yakın geleceğin emekli kuşağı onlar.
Bugünlerde emeklinin bayram ikramiyesi ve maaşı konuşuluyor ama köklü bir reform programı öneren yok. Bayram ikramiyesi 1100 TL mi olsun, 2000 TL mi? Tartışma bu kısırlıkta ilerliyor. 34 yaşındaki Umut’un çok da ilgilenmediği bir konu bu.
Fakat emeklilik sisteminde köklü bir reform yapılmazsa 2053 Türkiye’si bir distopyayı andıracak. Ev sahibi yapamadığınız ücretli kesimlere, asgari ücretin altında emekli aylığı ödemeye devam ederseniz, başınıza gelecek sorunu öngörmek için kahin olmak gerekmez. Yakın gelecekte evsiz yaşlılar sorunuyla karşı karşıya kalacağız. Yaşlı bakımevlerine olan ihtiyacımız artacak. Zincir marketlerde 60’lı 70’li yaşlarında kasiyerler göreceğiz. Tıptaki onca gelişmeye rağmen ortalama yaşımız düşecek. Çalışırken ölenlerin sayısı artacak. Sokaklar üzerine bir battaniye atan, altına bir karton koyan yaşlılarla dolacak. Bugünün genç kuşakları, bugünkü yöneticileri hayır duasıyla anmayacak.
Çok mu karamsar buldunuz? O halde Umut Tükenmez’e dönelim… Emekliliğin ardından kiraya, faturaya güç yetmeyince eşi Adalet hanımla birlikte kızlarının evine sığınmışlar. İhracattaki artışı ballandırarak anlatan ekonomi bakanını lüzumundan fazla seven 2022 doğumlu damat da olmasa, Umut’un ve Adalet’in keyfini kaçıran bir şey yok. Çok şükür…
NOT: Bu yazıda mühendislere ilişkin kullanılan veriler MMO’nun “İstanbul’da yaşayan mühendisler” başlıklı raporundan derlendi. Rapora ulaşmak için; https://makina.mmo.org.tr/assets/docs/MMO%C4%B0stanbuldaYa%C5%9FayanM%C3%BChendislerAra%C5%9Ft%C4%B1rmas%C4%B1.pdf