Zekanın iki tanımı, zekanın nasıl ölçüleceği ve tanımlanacağı konusundaki tartışmaların temelini oluşturmaktadır. İlk tanım şöyledir: “Zeka, bilgi ve becerileri edinme ve uygulama yeteneğidir.” Diğer tanım daha karmaşıktır: "İstihbarat, askeri veya siyasi değeri olan bilgilerin toplanmasıdır."İkinci tanım, zekanın bir topluluktaki potansiyel başarının bir ölçüsü olduğu anlamına gelir. Zekanın bu şekilde kullanılması, psikologların IQ testini geliştirmesine yol açtı.
Zeka Ölçülebilir mi? IQ Testleri ve Zeka
1900'lerin başında Fransız psikolog Alfred Binet, ilk tür zeka bölümü testlerinin veya IQ testlerinin geliştirilmesine yardımcı oldu . Fransız hükümeti, testi hangi çocukların okulda başarılı olma ihtimalinin daha yüksek olduğunu ve hangi çocukların daha fazla yardıma ihtiyacı olduğunu belirlemek için kullanmak istedi.
Binet'in orijinal testi, bir grup öğrencinin ortalama yaş ve becerilerine göre çocukların "zihin yaşını" ölçtü. Testin sınırları olduğunu ve tek bir sayının zekayı etkileyen tüm faktörleri doğru bir şekilde tasvir etmek için yeterli olmadığını itiraf etti.
Yine de test Amerikan okullarına uyarlandı ve bugün hala zekayı ölçmek için kullanılıyor. Yüksek IQ hala genel iş performansı ve yaşamdaki "başarı" ile ilişkilidir. IQ, bir kişinin yaşam süresi boyunca değişebilir. Bir kişinin IQ'sunu düşürmek çok kolay olsa da bilim hala bir kişinin IQ puanını "artırmanın" yollarını arıyor.
Ne yazık ki, standart IQ testlerinin birçok revizyonuna rağmen testin tasarımında hala kusurlar bulunmaktadır. Şimdilik sadece birine bakalım.
IQ Testleriyle Tartışma: Zeka ve Hız
Zekanın "hız" ile çok ilgisi vardır. Size IQ testinde karmaşık bir problem verirsem, onu çözmek için birkaç dakikaya veya bir aya ihtiyacınız olabilir. Her iki durumda da sorunu çözme yeteneğine sahipsiniz, ancak sorunu daha hızlı çözebilen kişi daha yüksek IQ puanına sahip olacaktır.
Peki ya testi nasıl çözeceğinizi daha önce öğrendiyseniz? IQ testi gerçek yaşınızı dikkate alır ancak diğer faktörler (eğitiminiz dahil) mutlaka dikkate alınmaz. Unutmayın, her iki durumda da kişi eninde sonunda sorunun nasıl çözüleceğini öğrenmiştir ve sorunu tekrar çözmesi istendiğinde muhtemelen hızını artırabilir. IQ testi uygulanmadan önce insanların ilgili sorunları ne sıklıkla çözmek zorunda kaldıklarını doğru bir şekilde gösteriyor mu?
Bu sorular insanları farklı zeka türlerini keşfetmeye yöneltmiştir . Bir şeyi öğrenmesi biraz daha uzun süren ama yine de öğrenme becerisine sahip olan insanları nasıl tanıyabiliriz? Sorunları çözmek ve öğrenilen gerçekleri tekrarlamak için geçmiş deneyimlerden yararlanmaya ihtiyaç duyan insanları nasıl sınıflandırırız?
Bu ayrımları yapmanın yollarından biri akışkan ve kristalize zekayı tanımlamaktır. Bu tür zekaların teorisi, aynı zamanda özellik psikolojisi alanındaki çalışmalarıyla da tanınan bir psikolog olan Raymond Cattell tarafından geliştirilmiştir .
İki tür zekanın olduğunu teorileştirdi: akışkan ve kristalize zeka.
Akışkan zeka, gerçekleri toplama, saklama ve organize etme yeteneğidir. Kristalize zeka gerçeklere dayalı bilgidir. İnsanlar yeni gerçekleri ezberledikçe ve daha fazla bilgiye maruz kaldıkça kristalize zeka kazanabilirler. Öte yandan akıcı zeka, öğrenme yeteneğidir ve yaşla birlikte azalır. Ancak her iki zeka türü de size başarılı olma yeteneği verir.
Pratik Zeka ve Triarşik Teori
Zekayı sınıflandırmanın bir diğer popüler yolu da Robert J. Sternberg tarafından geliştirilen Triarşik Teoridir. Triarşik Teori, bilgiyi nasıl elde ettiğinize ve depoladığınıza bakmak yerine, insanların bilgiyi uygulamasının farklı yollarına bakar.
Hayvanlarla ilgili eğlenceli gerçekler veya bir mantık bulmacasını çözme yeteneği, bir haritayı veya ağı okumaya çalıştığınızda size yardımcı olmayabilir, ancak bu becerilerin tümü belirli durumlarda başarılı olmanıza yardımcı olabilir . Triarşik Teorinin tanımayı amaçladığı şey budur.
Zekayı üç kategoriye ayırıyorlar.
Üç tür zeka: analitik, yaratıcı ve pratik
Analitik Zeka , tartıştığımız zeka türüdür. Beynin bilgiyi yorumlama ve bu bilgiyi problemleri çözmek için kullanma yeteneğidir. Bu, yüksek bir IQ puanı elde etmek için gerekli olan bilgi türüdür, ancak Triarşik Teori, zekanın sadece bir matematik problemini çözmekten daha fazlası olduğunu savunur. Pek çok insan bu tür zekaya "kitap zekası" diyor.
Pratik zeka , "deneyime dayalı beceri ve açık bilgi birikiminin yanı sıra bu bilgiyi günlük sorunları çözmek için uygulama yeteneğidir." Bu, çevrenizdeki dünyanın sorunlarını çözmek için ihtiyaç duyduğunuz zeka türüdür. Pratik zeka kazanmak için bölge, kültür, tarih bilgisine sahip olmanız gerekir, liste uzayıp gider.
Matematik, iki komşunuz arasındaki bir anlaşmazlığı çözmenize ya da şehrin trafik sorununu nasıl çözeceğinize dair bir tartışmayı çözmenize yardımcı olmaz. Bunların her ikisi de pratik zekanın harika örnekleridir.
Bu tür zeka büyük liderlerde oldukça mevcuttur. Aslında Robert Sternberg, pratik zekanın tanımının, kişiliğinizin güçlü yönleri ile çevre arasındaki en iyi uyumu bulmak olduğunu söyledi .
Yaratıcı Zeka, Triarşik Teorideki son zeka türüdür. Bilginizi uyarlama ve yeni durumlara uyum sağlamanıza yardımcı olacak ilgili bilgileri toplama yeteneğinizi tanımlar. Pratik zekaya genellikle "sokak zekası" denilse de, ben bu tür zekanın "sokak zekası" olarak adlandırılmaya daha uygun olduğunu savunuyorum. Bilinmeyen bir kültürde, bilinmeyen bir sokağın ortasında kalırsanız, gitmeniz gereken yere ulaşmak ve yeni duruma uyum sağlamak için biraz yaratıcı zekaya ihtiyacınız olacak.
Bu her türlü zekayı kapsıyor mu? Ele alacağımız son teoriye göre değil. Bu videoyu dokuz zeka türüyle ilgili bilgilerle tamamlayacağız.
" Dokuz zeka türü " Howard Gardener tarafından oluşturulan bir teoriyi tanımlamaktadır. Howard Gardener, 20. yüzyılın ikinci yarısı boyunca farklı zeka türlerini inceleyen Amerikalı bir gelişim psikoloğudur. IQ testlerinin ve zekayı ölçmenin geleneksel yollarının yalnızca dilsel ve matematiksel zekayı hedeflediğine inanıyordu. Bir matematik sınavında veya okuma ödevinde başarılı olamasalar da diğer alanlarda derin bir anlayış ve bilgi sergileyen birçok zeki insan vardır.
1983 yılında yazdığı Frames of Mind: The Theory of Multiple Intelligences adlı kitabında yedi farklı zeka türünü açıkladı . Yıllar geçtikçe iki tür zeka daha ekledi. Bu teori, Kolb'un farklı öğrenme stillerine ilişkin teorilerinden tamamen ayrı olsa da, ikisini birbirine bağlayabilir ve farklı zeka türlerine sahip insanların nasıl öğrendiğini keşfedebiliriz.
Gardener'ın dokuz zeka türü şunları içerir:
1) Uzamsal Zekâ
2) Kinestetik Zekâ
3) Müziksel Zekâ
4) Sözel Zekâ
5) İçsel Zekâ
6) Sosyal Zekâ
7) Matematiksel Zekâ
8) Doğasal Zekâ
9) Varoluşsal Zekâ (9.su olabileceğine inanılan zekâ türü)
Dokuz Zeka Türüyle İlgili Tartışma
Dokuz zeka türü teorisi eğitim psikolojisinde özellikle son yıllarda tartışmalıdır. Bugün dünyanın tartışmasız en ünlü psikologlarından biri olan Jordan Peterson, dokuz tür zeka teorisini "saçmalık" olarak adlandırıyor. Dokuz tür "zekanın" yalnızca dokuz tür yetenek olduğunu savunuyor.
Bu eleştiriler ve tartışmalar halen geliştirilme aşamasındadır. Önümüzdeki birkaç on yılda eğitim psikolojisi ve zekayı ölçme dünyasının nereye doğru hareket ettiğini görmek ilginç olacak. Yeni gelişmeleri takip edin ve unutmayın: IQ testinde hiçbir zaman yüksek puan almamış olsanız bile, başarılı olmanıza yardımcı olacak bir tür zekaya sahip olma ihtimaliniz yüksektir.