Doğayla iç içe olduğumuz şu günlerde, çalılarda ve ağaç diplerinde yetişen mantarlar dikkatimizi çekiyor. Isı ve nemin olduğu ortamlarda üreyen ve yetişen mantar, ilkbahar ve sonbahar aylarında çok daha lezzetli ve bol yetişmektedir. Çalılarda ve ağaç diplerinde yetişebilen mantarlar dikkatsiz bir şekilde tüketildiğinde zehirlenmelere neden olabilirken çoğu zehirlenme ise bilgi eksikliğinden kaynaklanmaktadır. Bu nedenle uzman değilseniz çok daha dikkatli olmalısınız.
Zehirli mantarın anlaşılması konusunda kesin bir kriter bulunmazken, kişilerin topladığı ve zehirli olup olmadığı laboratuvar ortamlarında inceleme sonucunda belirlenebilir. Uzmanlık ve bilgi gerektiren bu konuda, bilgi sahibi olmayan kişiler yanılabilir ve zehirlenebilir. Ayrıca bazı dikkat çekici özellikleri ile çok hücreli besinin zehirli olup olmadığı anlaşılabilir.
Mantarlar Hakkında Doğru Bilinen Yanlışlar
Zehirlenmelerin çoğu kişilerin doğru bildiğini düşündüğü yanlışlardan kaynaklıdır. Mantarlar hakkında doğru bilinen yanlışlar ise şu şekildedir:
- Koparıldığında içi mavileşiyorsa zehirlidir
- Gümüş kaşıkla pişirildiğinde kaşıkta kararma olursa zehirlidir
- Salyangozların ve böceklerin yediği türler zehirli değildir
- Çayırda ve ağaçta yetişenler zehirsizdir
- Sirkeli veya tuzlu su ile kaynatıldığında zehri gider
- Kurutulmuş olanlar zehirli değildir.
- Pişirildiğinde zehri ortadan kaybolur ve yenebilir
Zehirli Mantarlar Nasıl Anlaşılır?
Ülkemizde yaklaşık 2 bin beş yüz farklı mantar türü mevcuttur. Bu türlerden 100 tanesi zehirli, ortalama 10 tanesi ise öldürücüdür. Eğer mantarlar hakkında uzmanlığınız yoksa, bu mantarlara doğada rastlayabilir ve zehirli olduğunu anlamayabilirsiniz. Zehirli mantarların 1 adedi bile zehirlenmeye yetecek kadar güçlüdür. Özellikle ölümcül mantar türleri, çok tehlikelidir. Ölümcül mantar tüketildikten sonra tıbbi olarak yapılabilecek fazla bir şey yoktur.
Mantarın zehirli olup olmadığını belirleyen net bir kriter yok. Ülkemizin her köşesinden toplanan mantarlar, laboratuvar ortamında incelendikten sonra zehirli olup olmadığı belirleniyor. Yani, mantar konusunda tecrübeli ve bilgili olmayan kişilerin zehirli mantarları tespit edebilmesi çok zor. Ancak dikkat çekici renge sahip olan mantarların geneli zehirli oluyor. Mantarları tanımak uzmanlık ve bilgi gerektiriyor.
Hangi Mantarlar Zehirlidir?
Yenilebilir, yenilmeyen ve zehirli olarak ayrı grupları bulunmaktadır. Yenilemeyen türler zehirli olmamakla birlikte yapılarının sert olması, kokularının ve tatlarının kötü olması sebebiyle yenme özelliği bulunmamaktadır.
Köygöçüren (Amanita Phalloides)
Türkiye’de ölümcül zehirlenmelerin yaklaşık yüzde 95’inin nedeni bu türden kaynaklanmaktadır. Nemli olduklarında parlak ve yapışkan bir yüzeyi bulunur. Tüketilmesi durumunda yaklaşık 10 saat içinde belirtileri görülür. Şapka açık yeşilimsi sarı renkte olup, üzerindeki ışınsal iplikçikler nedeniyle çizgiliymiş gibi görünür. Nemliyken parlak ve yapışkanımsı bir yüzeye sahiptir. Eti beyazdır, şapka derisinin hemen altında hafif sarımsı görülür.
Sinek Mantarı (Amanita Muscaria)
Yumurta şeklindedir ve yaklaşık 20 cm çapı bulunmaktadır. Şapkası kırmızımsı ve turuncu rengi ile dikkat çekicidir. Genç mantarlarda sapın içi doludur, gelişmiş mantarlarda oyuklar oluşabilir. Sapın üst yarısında annulus (yüzük-halka) alt kısmında da volva bulunur. Sonbahar dönemlerinde ortaya çıkarken zehirli bir türdür.
Amanita Pantherina
Ağır zehirlenmelere neden olabilen bu tür, 5-10 cm büyüklüğünde ortası koyu bir renge sahiptir. Çam ve yaprak döken ağaçların altında genellikle sonbahar dönemlerinde yetişmektedir. Şapka başlangıçta konik, daha sonra yayvanlaşmaktadır. Şapkanın üzerinde beyaz, büyüklükleri farklı deri kalıntıları bulunmaktadır. Başlangıçta içi dolu olan sap mantarın yaşlanması ile oyuklaşır. Sap üzerinde iki yaka kalıntısı görülebilir. Sapın dip kısmı şişkin olup, 1-2 cm uzunluğunda volva ile kaplıdır.
Mürekkep Mantarı (Coprinus atramentarius)
Yenilebilir bir türdür. Ancak tüketilmesi durumunda 3 gün alkol tüketilmemesi gerekmektedir. 72 saat içinde alkol tüketilirse zehirlenmeye neden olur. Şapka rengi merkezden dışa doğru gri-kahverengi olup, üzeri kahverengi pulcuklarla kaplıdır. Daha sonra pullar yok olur. Mantar yaşlandığında mürekkep şekilde sıvı bir hal alır. 4-15 cm uzunluğunda 0.5-1.5 cm çapındadır. Silindirik, yüzeyi üst kısımlarda beyaz, alt kısımlarda beyaz zemin üzerinde pullu yapıdadır. Et beyazımsı, incedir.
Kükürt Öbeği Mantarı (Hypholoma Fasciculare)
Acı ve zehirlidir. Tüketilmesi durumunda kişilerde, kusma, ishal ve bazı kasılmalara yol açabilir. Yaz başlarından sonbahara kadar görülebilmektedir. Şapkanın ortası pas renginde ve hafif tümsek, kenarları kanarya sarısından yeşilimsi tonlara doğru değişir. Şapka 2.5-7 cm çapında, başlangıçta yarı küresel konveks, sonra yaygınlaşıp düzleşir veya orta kısmı hafif tümsekli şemsiyemsi bir hal alır.
Cenaze Çanı Mantarı (Galerina Marginata)
Yenilebilen türleri ile çok fazla karıştırılan bu tür, içerisinde zehirli toksik maddeler bulundurur. Hayati risk oluşturabilirken bazı kişilerde; mide ağrıları, kusma, karaciğer hasarı gibi durumlara neden olabilir.
Kuzu Göbeği Ebesi Mantarı (Gyromitra Esculenta)
Ağulu Mantar (Omphalotus Olearius)
Ciddi oranda zehirleme yapısına sahiptir. Belirtileri sindiriminden yaklaşık yarım saat sonra ortaya çıkar ve şiddetli izlenir. Şapka başlangıçta konveks, sonra yayvanlaşır ve ortadan çukurlaşarak huni şeklini alır. 7-10 cm çapındadır. Şapka rengi başlangıçta portakal sarısı, parlak turuncu, yaşlandıkça portakalımsı kahverengi renktedir. Lameller değişik uzunlukta, ince, sapa dekurrent bağlanır.
Çukur Çanak Mantarı (Sarcosphaera Coronaria)
Tüketilmemesi gereken bir türdür. Ayrıca çiğ ve az pişmiş tüketilmesi ölümcül sonuçlara neden olabilmektedir. Sinonimi Sarcosphaera crassa’dır. Şapka 2-10 cm çapında içi boş küreler halindedir. Mantar olgunlaştığında yırtılarak önce kase sonra yıldız biçimini alır. İlkbaharda ortaya çıkan tehlikeli bir mantardır. Bazı bölgelerimizde bilinçsizce tüketilmektedir.