Altınbaş Üniversitesi Gastronomi ve Mutfak Sanatları Bölümü Öğretim Üyesi, Gıda Mühendisi Dr. Merve Yavuz Düzgün, “2022 yılından beri gıdadaki uygunsuzluklar kamuoyu ile paylaşılmamıştı. Listelerin tekrar paylaşılmaya başlanması ve anlık olarak paylaşılacağının bildirilmesi kamu sağlığı için olumlu. Ancak vatandaşların da risklerin farkında olarak, bunları yakından takip etmesi ve bu ürünleri almaması gerekir. Tüketiciler alışveriş yapmadan önce bakanlığın açıkladığı listelere mutlaka dikkat etsin" dedi.
Dr. Öğretim Üyesi Merve Yavuz Düzgün, tüketicinin bilinçlenmesi, gıda okuryazarlığının artması için yapılması gerekenleri anlattı. Düzgün, "Son zamanlarda sayısı sınırlı gıda mühendislerinin sosyal medya platformlarını kullanarak doğru bilgiler sunması umut verici ancak maalesef gıdalarla ilgili uzun yıllardır medyada büyük bir bilgi kirliliği söz konusu.
Örneğin, yıllardır, E kodlu gıda katkı maddeleri; Birleşmiş Milletler bünyesinde Gıda Katkı Maddeleri Üzerine Çalışan Ortak Uzmanlar Komitesi (JECFA) tarafından kullanım limitleri belirlenmiş olan ve bu limitler dahilinde kullanıldığında herhangi bir sağlık problemi oluşturmayan, gıdalarda kaliteyi ve güvenliği sağlayan bileşikler iken tüketicinin dikkati E kodlu gıda katkı maddeleri üzerine çekildi. Halbuki gıdalarımızdaki asıl problemler işte bu ifşa listelerindeki gibi uygunsuzluklar, yüksek zirai ilaç (pestisit) seviyesi, mikotoksin (küf toksini) varlığı ve patojen mikroorganizma varlığı. Tüketicilere işte bu konularda net ve aydınlatıcı bilgiler sunulması gerekiyor" diye konuştu.
ŞÜPHELİ İŞLETMELERİN KAYITLARINI DA SORGULATMALARI ÖNERİLEBİLİR
Dr. Öğretim Üyesi Düzgün, "Bununla beraber küçük işletmelerde denetim, üretime başlanmadan önce denetim ve özellikle zirai ilaçlar ve mikotoksin sorunları için tarlada denetimin de yaygınlaştırılması önemli. Tarım ve Orman Bakanlığı ve Dünya Gıda ve Tarım Örgütü (FAO) iş birliği ile 2022-2028 yılını kapsayan gıda okuryazarlığına dair eylem planının uygulanması, genç neslin daha bilinçli tüketici olması yolunda olumlu bir adım. Bu eylem planında da belirtildiği üzere, medya ve sosyal paylaşım ağlarındaki aktivitelere, bu konuda büyük pay düşüyor. Tüketiciler, gıdaları seçerken bakanlığın yayınladığı listeleri kontrol etmeli. Aynı web sitesi aracılığı ile şüphe duydukları takviye edici gıdalar için 'Takviye Edici Gıda Onayı' sorgulaması yapılmalı. Yine şüpheli işletmelerin kayıtlarını da sorgulatmaları önerilebilir" ifadelerini kullandı.
Dr. Öğretim Üyesi Merve Yavuz Düzgün, ürünlerde ne gibi zararlı maddelerin tespit edildiğini ve bunların insan sağlığı üzerindeki etkilerini açıkladı.
- Düzgün, "Sağlığı tehlikeye düşürecek gıdalar listesinde, bazı bitkisel macunlarda, ginsengli şekerlemeler veya içeceklerde, enerji içeceklerinde, zayıflatma çaylarında, kollajen içeren takviye edici gıdalarda ilaç etken maddesi tespit edildi.
- Sumak, pul kırmızı biber, tatlı biber gibi baharatta, bitkisel yağlarda gıdada kullanılmasına izin verilmeyen boya tespiti yapıldı.
- Süt ürünlerinde natamisin tespit edildi.
- Et ve et ürünlerinde tek tırnaklı eti veya domuz eti tespit edildi.
- Alkollü içkilerde gıdada kullanımına izin verilmeyen alkol veya hacmen alkol düşüklüğü tespitleri yer aldı.
- Taklit ve tağşiş listesinde ise çeşitli baharat ürünlerinde yabancı madde tespiti, kırmızı et ürünlerinde kanatlı eti veya sakatat tespiti, zeytinyağlarına tohum yağları karıştırılması, baklavada ay çekirdeği tespiti, domates salçasında ve çayda gıda boyası tespiti, tereyağında bitkisel yağ tespiti, eritme peynirlerinde veya kaşarda, nişasta veya bitkisel yağ tespiti gibi uygunsuzluklar görülmektedir" dedi.
SİLDENAFİL GÖRME BOZUKLUĞUNU, SİBUTRAMİN İSE KARDİYOVASKÜLER RAHATSIZLIKLARI TETİKLEYEBİLİR
Dr. Merve Yavuz Düzgün, belirtilen etkiyi yaratmak için zayıflatıcı etki iddiası taşıyan içeceklere eklenen Sibutramin, cinsel gücü artırıcı etki ile piyasaya sürülen takviye edici gıdalara (macunlara) eklenen Sildenafil veya Tadalafil gibi ilaç etken maddelerinin ciddi yan ekileri olduğunu dile getirdi. Düzgün, "Sildenafil aslında günlük üst sınırı (100 µg) belirlenmiş, doktor kontrolünde ve bu sınırlar dahilinde kullanıldığında güvenli bir ilaç. Ancak raporlanan ciddi yan etkileri görme kaybı, işitme kaybı, antihipertansif etki, nitratlarla alındığında ölüm riskine yol açma şeklinde sıralanabilir, dedi. “Sibutramine ise, kan basıncı ve nabzın yükselmesi, böbrek hasarı, karaciğer hasarı ve yine ölüme yol açma gibi ciddi yan etkiler içeriyor" diye konuştu.
BAHARATLARDA UYGUNSUZ KULLANILAN GIDA BOYALARI, DOĞUMSAL ANOMALİ VE KANSEROJENİK RİSK TAŞIYOR
Dr. Merve Yavuz Düzgün, Türk Gıda Kodeksi Yönetmeliği'ne göre baharat ve bitkisel yağlarda gıda boyası kullanılmasına izin verilmediğini söyleyerek "Bu boyar maddelerle düşük kaliteli kırmızı biberlerin veya bitkisel yağların kırmızı veya turuncu rengi güçlendirilerek tüketiciyi aldatma yoluna gidiliyor" dedi.
Düzgün, “Baharat ürünlerinde Sudan I, Sudan II, Sudan para red, Sudan IV adlı boyalara rastlandığı daha önce de raporlandı. Bitkisel yağlar da bu grup boyalarla tağşiş edilebiliyor. Bu boyalar sentetik boya grubuna dahil azo boyalardır. Bazı azo boyaları limitlere uyularak gıdalarda kullanılabilmektedir. Ancak ismi geçen bu boyaların tüm gıdalar için kullanımı yasaktır. Bu boyalar insan vücudunda genotoksik, kanserojenik etki gösteren, doğumsal anomaliye neden olan bileşiklerdir" açıklamasını yaptı.
Et ve süt ürünlerine dikkat çeken Düzgün, "Süt ürünlerinde kullanıldığı görünen natamisin, gıdalarda küf ve maya gelişimini önleyen bir gıda katkı maddesi. E235 kodu ile Türk Gıda Kodeksi Yönetmelik eklerinde yer alıyor ve kullanım limitleri ayrıntılı olarak belirtilerek kurutulmuş sosis ve kabuklu peynirde yüzey uygulamasına izin veriliyor.
Yoğurt, yumuşak peynir gibi ürünlerde de kullanımı yasak. Natamisinin günlük 0.3 mg/kg vücut ağırlığından daha yüksek seviyelerde alınması alerjik ve sindirim sisteminde rahatsızlıklara yol açabiliyor.
Et ürünlerinde uygunsuzluklara gelince; at, eşek, domuz gibi hayvanlar tek tırnaklılar olarak adlandırılmaktadır. Bu tip etlerin maliyeti düşürmek için et ürünlerine karıştırılabildiği açıklanan liste ile tekrar görüldü. Bu hayvanlar ülkemizde gıda tüketimi için yetiştirilmediğinden ve denetlenmediğinden insan sağlığı açısından risk oluşturabilirler.
Özellikle yeme içme yerlerindeki alkollü içeceklerde gıdalarda kullanımına izin verilmeyen alkol tespiti de listede yer alıyor. Türk Gıda Kodeksi Alkollü İçkiler Tebliği'ne göre farklı içkiler için metil alkol limitleri belirlenmiştir. Yüksek seviyede metil alkol maruziyeti, metabolik asidoz, görme kaybı, santral sinir sistemi baskılanması gibi problemlere yol açar ve ölüm riski taşır" ifadelerini kullandı.