Geçtiğimiz hafta yazdığım yazıda, Türkiye’de seçmenlerin yalnızca 5 büyük partiye oy verme alışkanlıklarının ortadan kalktığını ifade etmiş ve bunu YRP üzerinden değerlendirmiştim. YRP’deki bu yükselişin Türkiye’nin zaten epeyce zedelenmiş toplumsal barışını daha da zedeleyeceğini ve aşırı söylemleri ana akımlaştırabileceğini vurgulamıştım.
Bu durum sadece YRP’yle sınırlı değil, ZP için de geçerli. Bütün siyasi söylemini göçmen karşıtlığı üzerine oturtan ZP, tıpkı YRP gibi aşırı söylemleriyle makulü yok etme ya da marjinalleştirme potansiyeline sahipken, YRP’den farklı olarak, tabloda görüldüğü gibi CHP’nin görece güçlü olduğu şehirli orta sınıfta Türkiye’deki toplam oyundan fazla destek buluyor. Bunun iki temel nedeni var: i) Sığınmacı kaynaklı olduğu iddia edilen asayiş problemleri, ii) İstihdam alanının daralmasından ve düşük ücret politikalarından sığınmacıların sorumlu tutulması. Yani neoliberal şovenizm dediğimiz şey. ZP’nin bu argümanları bu problemler arttıkça ve seçmen CHP’nin de içinde bulunduğu merkez siyasetten umudunu kestikçe daha fazla destek görüyor. Nitekim seçimlerden sonra CHP ve İYİP’ten ZP’ye doğru yoğun bir oy geçişi gözlendi, öyle ki Ağustos ayında ZP ve İYİP arasındaki oy farkı %1’e kadar düştü…
SES Verilerine Göre ZP’nin Oy Oranı (İstanbul)
Not: A+ En Yüksek, E ise en düşük Sosyo Ekonomik Statüyü (SES) gösterir.
SES Verilerine Göre TİP’in Oy Oranı (İstanbul)
Not: A+ En Yüksek, E ise en düşük Sosyo Ekonomik Statüyü (SES) gösterir.
CHP’nin oy havzasından, yüksek gelir gruplarından ciddi oranda oy alan bir diğer siyasi parti de TİP. CHP’nin oy oranının ittifak partilerinin sınırlı katkıları haricinde aynı kaldığı ve HDP’nin (YSP) oy kaybı dikkate alındığında bu oyun bir kısmının HDP’den TİP’e geçtiği ifade edilebilir. Aşağıdaki tablo, HDP’den CHP ve TİP’e dönük bir oy geçişi yaşandığını da gösterir. Diğer yandan bu üç partinin bu seçimdeki toplam oyuyla 2018’de CHP ve HDP’nin toplam oyu arasında büyük bir artış olmaması da CHP listelerinden seçimlere katılan partilerin bu partinin oyuna ciddi bir katkı sağlamadığını ispatlar.
CHP-HDP-TİP Oy Geçişkenliği Tablosu (İstanbul)
SES | CHP 2018 | HDP 2018 | CHP 2023 | HDP 2023 | TİP 2023 | CHP Değişim (%) | HDP Değişim % |
A+ | %56 | %16,5 | %61,2 | %3,1 | %8,7 | +%5,2 | -%13,4 |
A | %52 | %13,6 | %55,1 | %3,2 | %8,6 | +%3,1 | -%10,4 |
B+ | %39,6 | %10,5 | %40,6 | %3,9 | %6,5 | +%1 | -%6,6 |
B | %33,7 | %10,8 | %35,4 | %5 | %5,5 | +%1,7 | -%5,8 |
C+ | %27,4 | %10,4 | %28,7 | %6,5 | %4,1 | +%1,3 | -%3,9 |
C | %22 | %12,2 | %23,6 | %8,8 | %3,2 | +%1,6 | -%3,5 |
D | %17,2 | %15,6 | %19,3 | %12,7 | %2,6 | +%2,1 | -%3 |
E | %20,2 | %15,5 | %22 | %12,4 | %3 | %1,7 | -%3,1 |
Ancak seçimin ardından yapılan kamuoyu araştırmaları CHP’den hem TİP’e hem de ZP’ye çok daha ciddi bir oy geçişi olduğunu göstermektedir. Hemen hemen 4 seçmeninden birini kaybeden CHP, seçmeniyle arasındaki duygusal bağı yitirmekte, Özgür Özel’in yerinde ifadesiyle “duygusal kopuş” yaşamakta. CHP’nin bunun önüne geçmek için kent ölçekli asayiş problemlerine cevap veren, başta laiklik olmak üzere Cumhuriyet’in kurucu değerlerini önceleyen, orta sınıfı kaderine terk etmeyen, emekçiye yaslanan, refah ve mülkiyet dağılımını tartışan, istatistiksel büyüme yerine nitelikli büyümeyi tercih eden, sosyal demokrasiye dayalı yeni bir ideolojik hattı benimseyen bir çizgi tanımlaması ve bunu da toplumu süreçlere dahil eden bir yaklaşımla ortaya koyması önem taşımakta.
Aksi halde iktidar konsolide olurken CHP’nin oy kaybetme olasılığı artmakta. Nitekim 2023 seçimlerini diğer seçimlerden ayıran bir başka özellik de, yukarıda da ifade ettiğim gibi, %10’dan biraz daha fazla oranda 5 büyük parti haricindeki partiye verilen oylardır. Bu seçimlerden önce seçmenlerin baraj altında oylarının toplanmaması için “diğer” statüsündeki partilere oy vermekten imtina ederek (%2-%3 aralığında kalmıştır) stratejik oy kullandıkları gözlemlendi. Ancak ittifak sisteminin baraj sorununu bertaraf etmesiyle beraber seçmenlerin bu eğiliminde bir değişim var. Dolayısıyla CHP’nin seküler kaygıları paylaşan seçmenin kızsa da stratejik oy verdiği “en iyi ikinci parti” olma konforu da ortadan kalkmıştır.
Bu da Özgür Özel’in dün Medyascope yayınında söylediğinin doğruluğunu ortaya koyar: CHP’den umudu kesmek, seçmenin aşırı sağ ve sola yönelme riskini doğurup hem toplumsal barışı zedeler hem de CHP’yi varoluşsal bir krize sürükler. CHP’nin bunları yaşamamak için lider, zihniyet ve kadro değişimi yaşayıp, bilimsel yöntemin tersine kürek çeken mevcut anlayışından kurtulması şart.