Bugün Dünya Hemşireler Günü. Türk Hemşireler Derneği’nin de üyesi olduğu Uluslararası Hemşireler Konseyi (ICN), her yıl Florence Nightingale’in doğum yıldönümü olan 12 Mayıs’ta düzenlenen Dünya Hemşireler Günü kutlamalarına öncülük ediyor. Konsey bu yıl hükümetleri, sağlık sistemlerini güçlendirmek için hemşirelik mesleğini koruma, destekleme ve mesleğe yatırım yapmaya çağırdı.
OECD ortalaması 1000 kişiye 8,8 hemşire, Türkiye’deyse 2,4
Önce rakamlarla Türkiye’deki tabloyu ortaya koyalım. Türkiye’de toplam 241 bin 613 hemşire var. Bunların 165 bin 340’ı sağlık bakanlığında, 36 bin 936’sı üniversite hastanelerinde, 39 bin 337’si ise özel sağlık kurumlarında çalışıyor.
Türkiye’de 1000 kişiye 2,4 hemşire düşüyor. Bu oran Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü (OECD) ülkelerinde ortalama 8,8. Örneğin Almanya’da 12,9, Fransa’da 10,5, İtalya’da 5,8, Yunanistan’da 3,3 hemşire düşüyor. Bu sıralamada en gerideki ülkeler arasında yer alıyoruz.
168 hemşirelik okulu, yılda yaklaşık 15 bin mezun veriyor.
‘Hemşireyi veteriner eğitmesin’
Diken’e konuşan Türk Hemşireler Derneği Başkanı Dr. Azize Atlı Özbaş, nitelikli hemşirelik bakımı için ilk koşulun yine nitelikli eğitim olduğunu hatırlattı: “Okul sayısı çok fazla arttı. Nitelikle ilgili ciddi sorunumuz var. Özellikle vakıf üniversiteleri kurulur kurulmaz ilk açılan bölümlerden biri hemşirelik. Bazılarının hemşire öğretim üyeleri yok, 300 kişilik sınıflarda hekim, veteriner, biyolog, kimyager öğretim üyeleriyle eğitim yürütüyorlar. Bilmedikleri bir mesleği öğretme iddiasını anlayamıyoruz. Öğretim üyesi başına düşen öğrenci sayısı arzu ettiğimizin çok üstünde.”
Bir hemşirenin 45 hastaya baktığı oluyor
Halen yaklaşık 100 bin hemşire atanmayı bekliyor. Özbaş, Türkiye’de çok ciddi hemşire istihdam sorunu olduğunu söyledi. Bakabileceklerinden çok daha fazla sayıda hastayla ilgilenmek zorunda kaldıklarını belirten Özbaş, şöyle devam etti: “Bir hemşire beş hastanın bütün ihtiyaçlarıyla ilgilenip, arzu ettiği bakımı verebilecekken 25, 35, 45 hastaya baktığı oluyor. Dikkat çekmek istediğim konu hemşirenin yoruluyor olması ya da olumsuz iş koşullarında çalışması değil aslında. Hastanın aldığı hizmetin kalitesi. 45 hastanın tedavisi zor yapılabilir, takibine güç yetişilebilir. Hemşirelik hizmeti alamazlar. Çünkü yalnızca tedavisi ve takibini yapmak hemşirelik hizmeti değil. Bu koşullarda hastanın ihtiyacı olan bakımı veremiyoruz. Yorgun olursak, hata da yapabiliriz.”
Hemşireye sekreterlik yaptırılıyor
Alanda tek meşguliyetleri de hemşirelik değil. Yardımcı personel azlığı nedeniyle mevzuat dışında birçok iş hemşirelere kalıyor. Özbaş, “Örneğin sekreterlik yapması bekleniyor. Meslektaşlarımız bu konudan rahatsız. Yönetimle ciddi sürtüşme, ‘mobbing’ yaşayan, dava açan meslektaşlarımız da var. Bu kadar hemşire açığı varken, bizler zaten çok ağır koşullarda, arzu ettiğimiz hemşirelik hizmetlerini veremediğimiz çok sayıda hastaya bakarken, herhangi birinin yapabileceği işlerin de bizden beklenmesini doğru bulmuyoruz. Bu toplumun kaynaklarını doğru şekilde kullanmamak ve hemşirelere haksızlık anlamına geliyor.”
Amerika, İngiltere, Kanada’ya hemşire göçü
Dünyada halen 6 milyon hemşire açığı var. ICN’ye göre, ağır iş yükü, yetersiz kaynaklar, tükenmişlik ve stres nedeniyle hemşireler iş bırakıyor. Bir yandan hemşireler de yaşlanıyor ve emeklilikleri halinde boşaltacakları yerlerin dolması gerekecek.
Batı ülkeleri hemşire açığını kapamak için kapılarını açtı. Yani Türkiye’nin sağlık hizmetleri ortamı sadece hekimleri değil, hemşireleri de yurtdışına kaçırıyor. Özbaş, “Yurt dışına giden hemşireler toplam sayısını bilemiyoruz. Çünkü hekimlerin Türk Tabipleri Birliği’nden aldıkları gibi hemşirelerin bizden herhangi bir belge vs. almaları gerekmiyor. Fakat diploma denkliği, İngilizce not dökümü için çok fazla mezunumuzun başvurduğunu görüyoruz. Özellikle hazırlığı ya da dersleri İngilizce olan hemşirelik fakülteleri mezunlarımızın Amerika, İngiltere ve Kanada’ya geçtiklerini sık duyuyoruz. Yine Almanca dil kursuna giden, meslektaşlarımız olduğunu biliyoruz.“
'Niye hemşireleri kaptırıyoruz?'
Özellikle gelişmiş, yaşlı nüfusun fazla olduğu ülkelerde çok daha fazla sayıda hemşire açığı ve talebi var. Dünya Sağlık Örgütü verilerine göre en fazla hemşire açığı gelişmekte olan ülkelerde. Çünkü hemşirelerini tutamıyorlar. Özbaş, “Çoğu Avrupa ülkesinden daha ileri düzeyde eğitim veren hemşirelik okullarımız var. Bizim mezunlarımız çok fazla talep görüyor. Ama bizim toplumumuz nitelikli ve iyi eğitim almış hemşireden bakım almayı hak ediyor. Biz niye mezunlarımızı diğer ülkeler kaptıralım?” diye sordu.
Hemşireler kamu hastanelerini tercih ediyor
Peki hemşireler hangi kurumlarda çalışmayı tercih ediyor? Hemşireler bu konuda hekimlerden farklı düşünüyor. Hekimler arasında kamudan istifa edip, özel hastanelere geçenlerin sayısı her geçen gün artıyor.
Hemşirelerinse çalışmak için ilk tercihleri kamu hastaneleri. İkinci tercihleri üniversite hastaneleri. Özel hastaneler son sırada geliyor. Özel hastane ve sağlık kurumlarında çalışan hemşirelerin çalışma koşulları çok daha ağır. Asgari ücret ya da biraz üzerinde ücretlerle çalışıyorlar.
Özbaş, “En iyi çalışma koşulları yine kamu hastanelerinde. Pek çok özel hastanede asgari ücretle, çok uzun saatlerde çalışmak zorunda kalıyorlar. Durum çok vahim” dedi.
Verilen sözler unutuluyor
Hemşireler emeklerinin karşılığını alabiliyor mu? Dört yıllık üniversite eğitimini tamamlamış, kamuda çalışan bir hemşirenin net maaşı 5 bin 544. Emekliliğe yansımayan sabit ek ödeme olarak aldığı 2 bin 397 lira da eklenince maaşları ayda 7 bin 941 lirayı buluyor.
Pek çok kurum, hastane, klinik ve kıdeme göre değişen performans ödemelerini yapmıyor. Ya da çok düşük miktarda veriyor. Kaldı ki hemşirelikle ilgili kuruluşlar, performans sisteminin toptan kaldırılmasını, tüm ödemelerin emeklilik maaşlarına yansımasını istiyor.
Bir diğer önemli sorun hemşirelere 3600 ek göstergenin verilmemesi. Bu, AKP tarafından her seçimde söz verilen ancak bir türlü yerine getirilmeyen bir sorun.
Uzun çalışma süreleri ve fazla mesailerin ödenmemesi hemşirelerin çözülmeyi bekleyen bir diğer sorunu. Sağlık kurumlarında yeterli sayıda hemşire istihdam edilmediği için hemşireler ayda 80-130 saat arasında fazla mesai yapıyor. Bu fazla çalışmanın karşılığı ödenmiyor.