Uganda ve Gambiya’nın üzerimizde yer aldığı The Economist’in Demokrasi Endeksi’ne göre, “hibrit rejimler” kategorisinin dibinde, “otoriter rejimden” bir tık uzakta Türkiye. 31 Mart 2024 yerel seçimlerimize kıymet verelim: belki de, Türkiye’nin “otoriter rejime” kaymadan önceki son seçimi olabilir. Hatırlatalım: hapiste muhalif Alexey Navalny’nin şaibeli biçimde öldüğü Rusya ile hak ve özgürlükler skorumuz da aynı.
Ne oldum değil ne olacağım demeli...
The Economist dergisi, yıllık demokrasi endeksini yayınladı. Siyaset biliminde ve uluslararası ilişkilerde; özellikle karşılaştırmalı çalışmalarda ve dünya genelindeki birçok yarı akademik makalede, gazete haberinde ülkelerin demokratik durumuyla bilgi vermek için çok sık kullanılan bir sıralama Economist Intelligence Unit’in Demokrasi Endeksi (EUI Democracy Index).
2023 EUI Demokrasi Endeksi’ne göre Türkiye, 167 ülke arasında 102. sırada. “Demokrasi” ile “otoriterlik” arasında bir yerde; “hibrit rejimler” arasında yer alıyor.
Hibrit sistemler, sandığın olduğu ama hak ve özgürlükler, yargı bağımsızlığı, medyanın baskıdan uzak olması gibi alanlarda “başarısız” ülkeler. 10 ile 1 arasında değişen demokrasi karnesi notlarında, 6 ile 4 arasında bir skor tutturanlar “hibrit rejim” sayılıyor.
Ve Türkiye de, 4.33’lük notu ile “otoriter rejimler” arasına kaymaktan, sadece “bir nefes” uzakta.
Konuyu daha da açalım:
Hibrit rejimler arasında da, en diplerde Türkiye ve “otoriter” klasmanına kaymasına epey az mesafe; “bir tık” var.
Hibritlerin dibinde, yani bizim klasmanda Türkiye’den üstte olan ülkeler ve skorları şöyle:
- Uganda (4.99)
- Gambiya (4.47)
- Guatemala (4.47)
Türkiye’nin hemen altında, ‘0,1’ puan farkla, Sierra Leone yer alıyor. 1991-2002’de çok ağır bir iç savaş yaşayan Sierra Leone, 4.32 puan ile Türkiye’den neredeyse farksız durumda. Sierra Leone’un iç savaşının, toplu katliamlar, toplu tecavüzler, çocuk savaşçılar ve 70 bin ölümle, korkunç vahşi olduğunu da hatırlatalım.
“Otoriterlik” ile aramızda kalan ülkeler ise şöyle sıralanıyor:
- Nijerya (4.23)
- Fildişi Sahili (4.22)
- Bolivya (4.20)
- Angola (4.18)
- Moritanya (4.14)
Otoriterler ligine “terfi” etmekle aramızdaki tek şey, hala siyasi muhalefet ve toplumsal muhalefetin varlığı.
“ÖYLE BİR YERDEYİM Kİ…”
EUI Endeksi, “tam demokrasiler”, “kusurlu demokrasiler”, “hibrit rejimler” ve “otoriter rejimler” olarak dört klasmandan oluşuyor.
Bizi, “otoriter” sayılmaktan uzak tutan tek şey, benim deyişimle hala “sonucu merak edilen” seçimlerimiz olabilmesi. 2023’ün de seçim heyecanı ve hatta iktidarın değişebileceği ihtimali ile geçmesi de, Türkiye’nin daha aşağı kayışını engelleyen en önemli faktör.
Demokrasi Endeksi, şu alanlarda puanlamaya göre oluşturuluyor:
“Seçim süreci ve çoğulculuk”, “hükümetin işleyişi”, “siyasi katılım”, “siyasi kültür”, “hak ve özgürlükler”.
Türkiye’nin en düşük skoru, tahmin edilebileceği gibi “hak ve özgürlükler” alanında. Bu notumuz, sadece 2.06: Rusya ile aynı.
Vurgulayalım: Hapiste muhalif Alexey Navalny’nin şaibeli biçimde öldüğü Rusya ile hak ve özgürlükler skorumuz da aynı.
Hak ve özgürlükler alanında bizden iyiler arasında, Azerbaycan (2.65) ve Birleşik Arap Emirlikleri (2.35) de var. Bu alanda dünya ortalaması 5.39 ve hatta Ortadoğu ortalaması da 2.69.
Evet; Ortadoğu klasmanında bile, Türkiye ortalamanın altında...
Türkiye’nin Avrupa sıralamasına bir nebze yaklaştığı ve dünya ortalamasını aşabildiği yegane alan, “siyasi katılım”. O alandaki skorumuz, 6.11 ve dünya ortalaması da, 5.34. Fakat, Ortadoğu ortalamasının da, 4.28 ile öyle tamamen diplerde olmadığını anımsatalım.
Türkiye’nin “siyasi kültürü”: orada skorumuz 5.00. Yine de, dünya ortalaması 5.24’ün altındayız ve Ortadoğu ortalamasına da yakınız: 4.44.
Siyasi kültür ile kastedilen, çoğu “Dünya Değerler Araştırması’na” (World Values Survey) dayanan, sekiz göstergeden oluşan bir kategori. Demokrasiye destek ve inancı ölçüyor.
Ne var ki, “seçim süreci ve çoğulculuk” konusunda 3.50 ile dünyanın (tıpkı hak ve özgürlükler gibi) diplerindeyiz. Bu alanda dünya ortalaması 5.49 ve Ortadoğu ortalaması da, öyle Türkiye’den “apayrı” değil: 2.16.
Hükümetin işleyişi-yani “fonksiyonlarına haiz, işleyebilen bir hükümet olup olmadığı” ise, “eh işte”/ortalama: 5.00. Hükümetin başarısını değil, devletin-kurumların işlerliğini ölçen bir skor bu da.
AVRUPA İLE AÇILAN MAKAS
Endekse göre, İskandinavya ve Batı Avrupa hala dünyadaki en demokratik yerler: The Economist’in deyişi ile, “Endekse dahil olan Batı Avrupa ülkelerinin %71'i tam demokrasilerden oluşuyor. [Avrupa’da] sadece Türkiye hibrit bir rejim. (EIU, burayı Batı Avrupa'nın bir parçası olarak sayıyor; çünkü [Türkiye] BM'de Batı Avrupa ve Diğer Devletler Grubuna ait sayılıyor.)”
The Economist, bu ifadesiyle şöyle demeye getiriyor: “Biz, Avrupa’dan saymazdık. Ama işte, Birleşmiş Milletler’in listelemesinde hala Türkiye’yi Avrupa’dan saydıkları için, biz de şimdilik adeti bozmayalım”.
31 Mart 2024 yerel seçimlerimize kıymet verelim: belki de, Türkiye’nin “hibrit rejim” olarak son veya diğer bir ifade ile, “otoriter rejime” kaymadan önceki son seçimi olabilir.
Ya “hibrit” olmayı da özlersek?