İstanbul Büyükşehir Belediyesi (İBB)’nin 67 bin çalışanı olan ve 2018’de 17.8 milyar TL olan geliri 2022 yılında 72 milyar TL’ye ulaşan iştiraklerinden, 2023 yılı bütçesinde 157 Milyar TL satış geliri hedefleniyor.
Millet İttifakı’nın Cumhurbaşkanı Danışman Adayı Ekrem İmamoğlu’nun İBB Başkanlığı döneminde sayıları 31’e çıkan iştiraklerinden Başkan Danışmanı Ertan Yıldız sorumlu.
Aralarında Metro A.Ş, KİPTAŞ, İGDAŞ gibi her biri İstanbulluların yaşam kalitesi üzerinde etki gücüne sahip deve dişi kurumlar.
26 Haziran 2019 tarihinde mazbatasını alan Ekrem İmamoğlu ile aynı anda göreve başlayan Yıldız, İBB’deki 3 başkan danışmanından biri…
Yıldız’ın yanı sıra diğer iki Başkan Danışmanı; İletişimden Sorumlu Murat Ongun ve İnsan Kaynaklarından Sorumlu Yiğit Oğuz Duman…
Belediye Kanunu’na göre nüfusu 2 milyondan fazla yerleşimlerde başkana en fazla 10 danışman kadrosu açma hakkı tanınıyormuş.
Yıldız yaklaşık 4 yıllık görev süresince ilk kez çıktığı TV ekranlarından İstanbullulara seslendi.
29 Nisan tarihli “İş Çayı” programıma konuk olan Yıldız ile barınma, beslenme, ulaşım, depreme hazırlık gibi İstanbul’da ağırlaşan sorunları konuştuk.
İBB’NİN İŞTİKELERİ DANIŞMANA BAĞLI
Lisans ve yüksek lisans eğitimini İTÜ Endüstri Bölümü Mühendisliği bölümünde tamamladıktan sonra, 27 yıl finans ve sanayi şirketlerinde üst düzey yöneticilik geçmişi olan Yıldız, bürokratik hantallığa düşmeden, “büyük ölçekli iş yapma becerine sahip” bir uzmana duyulan ihtiyaç üzerine bu görevi kabul ettiğini belirtiyor.
Belediyelerde en fazla ücreti genel sekreter alırmış. Danışman maaşları bu ücretlerin üçte 2’sini geçemezmiş…
Özel sektör mantığı ile “hesapverilebilirlik” ve “şeffaflık” ilkeleri gereği İBB iştirakleri, uluslararası bağımsız kuruluşlar, Maliye ve Sayıştay denetiminden geçiyor.
Türkiye’nin tüm kurumlarına nüfuz eden “parti devleti” etkilerinin en bariz şekli, 1994 yılından 2019 Haziran’ına kadar AKP’li kadrolar tarafından yönetilen İBB’de yaşanıyor.
Yıldız “İBB’de Maliye müfettişleri ve Sayıştay denetimlerinin niye olduğunu sorgulamıyorum, yalnız neden AKP döneminde bunların yapılmadığını soruyorum” diyor.
Yıldız’dan “26 Haziran’da göreve başladığımızda İBB’nin kasasında 7 milyon lira vardı” cümlesini duyduktan sonra aynı soruyu ben de soruyorum.
İBB İŞTİRAKLERİ MAAŞ ÖDEYEMEZ HALE GELİYORDU
Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın 2019 yerel seçimleri öncesi yaptığı “İstanbul’da seçimi alan Türkiye’yi alır” yorumunu akılda tutarak Yıldız’ın göreve geldiklerinden sonra, İBB iştirak şirketlerinin yönetim kurullarının 2.5 ay boyunca değişmemekte neden ısrar ettiğini anlamak kolaylaşabilir!
Yıldız, CHP’li Başkan İmamoğlu iş başına geldiğinde ortaya çıkan tabloyu şöyle aktarıyor:
“28 iştirak şirketinin 14’ü zarardaydı, bazı şirketlerin tedarikçilere borçları birikmiş, iş yapamaz hale gelmişlerdi. Bu şirketlerde çalışan 20 bin personele maaş ödeyemez hale geliyorlardı. KİPTAŞ nakit akışında problemler olduğu için yüklenici firmalara hakkedişlerini ve dönüşüm projelerindeki hak sahiplerine kira yardımını ödeyemez durumundaydı. 13 şirketin vadesi geçmiş 700 milyon TL’lik vergi ve SGK borcu vardı. Kamu borçlarından dolayı belediye şirketleri İBB ihalelerine giremiyordu. Vergi borçları, SGK ödemelerini yapılandırdık. Böylelikle 2019 yılı sonunda İSFALT A.Ş’nin yol bakım ihalelerinde devreye girmesiyle İBB 100 milyon TL’nin üzerinde tasarruf sağladı.”
2019 sonrası; İBB iştiraklerinden elektrik faturalarına gelen yüklü zamlardan dolayı Metro A.Ş vebpandemi döneminde kapalı olduğu için Beltur işletmeleri zarar etmiş.
İstanbul’da toplanan vergilerin yüzde 6’sı İBB’ye geliyor. Şirketlerin hizmetlerini sürdürebilmesi için biraz da olsa kar etmesi gerekiyor.
İştiraklerin deprem bölgesine de destek verdiğini belirten Yıldız; belediyenin yaptığı sosyal yardımların son 4 yılda 5 kat arttığını, annelerin 0-4 yaş arası çocuklarıyla toplu ulaşımdan ücretsiz yararlandığını ve günde 130 bin çocuğa süt dağıtıldığını söylüyor.
İBB BUĞDAYDA LİSANLI DEPOCULUK YAPIYOR
Hadımköy’de yeni fabrika inşaatını tamamlayarak, günlük Halk Ekmek üretim kapasitesi 1.5 milyona çıkardıklarını söyleyen Yıldız ekmek maiyetleri hakkında şu bilgiyi veriyor:
“2019 öncesi onlar diyorlar ki; biz 2 milyon adet üretiyorduk. Onların ürettiği sandviç ekmekti. Biz ondan 3 milyon üretiyoruz. Piyasada 200 gram ekmek 6 liraya satılıyor. Biz 250 gram ekmeği 3 liraya satıyoruz. 3.3 liraya malediyoruz, Halk Ekmek’in ürettiği işlenmiş unlu mamullerden sağladığımız gelir ile halkın tükettiği ekmeği sübvanse ediyoruz.”
Yönetime geldiklerinden sonra kurdukları 3 şirketten biri olan LİDAŞ lisanslı depoculuk yapıyor. 50 bin ton kapasitesi bulunuyor.
2019’da İstanbul’da 690 çiftçiye destek veren İBB 2020’de bu sayıyı 8 bin 500’ye çıkarıyor. İstanbul’un çevresinden çiçek fidesi satın alıyor.
16 milyonluk İstanbul’un en önemli sorunlarından birisi de beslenme. Yükselen fiyatlarla mücadele etmenin ve de artan nüfusu beslenin yolu kırsal kalkınma projelerine ağırlık vermekten geçiyor.
Sanayilerin İstanbul dışına taşınması ve tarım alanlarının korunması ülkenin ekonomik-sosyal politikasına bağlı…
250 METROBÜS GELİYOR
İstanbul’da 6 bin otobüsün 3 bini İETT’ye ait. Günde 8 milyon yolcunun hareket halinde olduğu bir kent. 3 bin otobüsün 600’ü ise metro hattında çalışıyor. Günde 1 milyon yolcu taşıyor. Otobüsler eskimiş durumda. İETT otobüslerinin yenilenmesi gerekiyor.
Yıldız konuda da dertli:
“300 otobüs alacaktık, İBB Meclis’i onay verdi. Ne var ki Cumhurbaşkanlığı Yatırım Dairesi 2 yıldır yurtdışı finansman izni vermiyor. Biz de öz kaynaklarımızla ve yerli otobüs üreticisi firmaları Otokar ve Akia’ya borçlanarak 160 metobüs alıyoruz. 250 otobüs bu yılın sonunda hizmete girecek. Bizim dönemimizde 40 km metro açtık. Metro A.Ş’de 2 milyon olan yolcu sayısı 3 milyona çıktı. Pandemi öncesi 2.5 milyondu, pandemide 150 bine düştü. Bu süre içinde hiçbir destek alamadık.”
BOTAŞ’IN 2.6 MİLYAR BORCU ÖDENDİ
İktidar, devlet şirketi Boru Hatları ile Petrol Taşıma A.Ş (BOTAŞ)’ye Hazine’nin ikizi muamelesi yapıyor. Karadeniz’de doğalgazın karaya çıkışının şerefine (!) konutlara bir aylık doğalgaz faturası gelmeyecek. Yıl boyunca da su ısınma ve mutfakta kullanılan doğalgazın 25 metreküplük tüketiminden para alınmayacak.
Bu durumda İstanbul’a doğalgaz dağıtımını yapan İBB iştiraki olan İGDAŞ’ın, BOTAŞ’a ödemelerinde nasıl bir uygulama olacak?
İkinci konu daha önemli olabilir.
Koşullarını net olarak bilemesek de BOTAŞ’ın Rusya’dan tedarik ettiği 20 milyar dolarlık doğalgaz ithalat faturasını bir yıllığına dondurduğu bilgisi dolaşımda.
İGDAŞ da BOTAŞ’a ödemelerini bir yıl dondurabilecek mi?
BOTAŞ’a ödemelerini tıkır tıkır sürdürdüğünü söyleyen Yıldız, İBB Meclis’ine açtıkları davayı hatırlatıyor:
“İstanbul yılda 8 milyar metreküp doğalgaz. Türkiye’nin ithal ettiği doğalgazın yarısı İstanbul’da kullanıyor. BOTAŞ kar eden bir şirketti. Yatırımlarını tamamlamıştı. 2019’da göreve geldiğimizde İGDAŞ’ın BOTAŞ’a ana para ve faiz ödemeleriyle birlikte 2.6 milyar lira borcu çıktı. Karlı bir şirketin niye borcu olur? Araştırdığımızda gördük ki İGDAŞ, İBB’den Seyrantepe’de 62 bin metrekare arazi almış, oraya kule yapacakmış. Bu yatırım için belediyeye borç da vermiş. Yani belediyeyi sübvanse etmiş. Belediye bu arsanın imar planını iptal etti. Milyarlarca para verdiği arsa bir anda değersiz oldu. İGDAŞ uğradığı zarardan dolayı İBB Meclis’ine dava açtı.”
BOTAŞ’a olan borcun tümünü geçen yıl ödediklerini belirten Yıldız, boru hatlarının deprem güvenliği ve işletme maliyetinde milyonlarca dolar tasarruf sağlayacak bir teknolojiye de yatırım yapılmış.
TÜBİTAK ile İGDAŞ mühendisliği Amerika’dan sonra ikinci boru hattı denetleme dedektörü “Robot Göz” imal etmiş. Robot boru hattının içinde dolaşıp veri toplayacak.
KENTSEL DÖNÜŞÜME 2.9 MİLYAR LİRA
6 Şubat Kahramanmaraş depremi öncesi kurdukları “hızlı tarama ekiplerinin” binalarda depreme dayanıklılık testi yapmakta güçlük yaşadıklarını belirtiyor.
Halkta “deprem bilinci” artıyorsa da, yıkılma riski yüksek konutlarda oturmaktan başka çaresi olmayan on binlerce insanın varlığını da kabul etmek gerekir.
“Şubat’tan sonra 160 bin hızlı tarama talebi geldi. Ücretsiz hızlı tarama yapıp, risk grupları oluşturuyoruz. İston maliyetine gelişmiş tarama da yapıyor. Önceliğimiz depreme hazırlık olmalı. Kentsel dönüşüm projelerini hızlandırmalıyız. Merkezi hükümetle kolkola girmemiz lazım. Bütçemizin önemli kısmını kentsel yenilemeye ayıracağız.” diyen Yıldız, kentsel dönüşüm için İBB Meclis’inden 2 ay önce 2.9 milyar liralık harcama onayı çıktığını söylüyor.
İstanbul’da acilen yenilenmesi gereken, yani yıkıldı yıkılacak 300 bin konut bulunuyormuş.
Online başvuruların alındığı “İstanbul Yenileniyor” çalışmalarını tamamlayan İBB kentsel dönüşüm yapılacak yerleşimlerde; 1999 öncesi yapılan, mülkiyet sorunu olmayan, birden çok yapısı bulunan parsel ve maliklerden üçte 2’sinden onay şartlarını sağlayanlara öncelik veriyor.
Amaç İstanbulluyu yaşadığı yerde güvenli konutlarda yaşatmak…
An itibariyle 25 bin bina yenileme için başvurmuş.
Ben daha kestirme bir öneri getireceğim: İstanbul’da 700 bin boş konut var. Deprem riski olan konutlarda oturanların kirasını devlet ödeyerek, bu evlere taşıyabilir.
11 şehrin enkazını yaşayan bir ülke “rant hesabı” yapmadan acil önlemler almalı…
İstanbul Beşiktaş ilçesinde yer alan Karanfilköy yıllardır gecekondu mahallesiydi. İBB Şehircilik Grup Şirketleri KİPTAŞ ve İstanbul İmar A.Ş ortaklığında Türkiye'nin en büyük kentsel dönüşüm projelerinden birisi hayata geçiyor.
Geçtiğimiz günlerde yıkımı tamamlandı, inşa faaliyetine geçildi.
Yıldız “Orada ‘Kentsel Dönüşüm Ofisi’ kurduk, insanları ikna ettik. 675 hak sahibi depreme dayanıklı dairelerde oturacak. Evleri teslim edene kadar hak sahiplerine aylık 10 bin lira kira yardımı yapıyoruz.” diyor.
KİPTAŞ’ın sosyal konut projeleri hakkında ise şu bilgileri veriyor:
“Göreve geldiğimizde KİPTAŞ hemen Silivri’de 1500 sosyal konut projesi başlattı. İnsanlar yaklaşık 2 bin lira taksitle ev sahibi oldular. Şu anda o evler 2.5-3 milyon lira. Arsa üretmekte zorlanıyoruz. İBB Meclisi’nden KİPTAŞ’a arazi satışına onay çıkmıyor. Kendimiz arsa geliştirdik. Bugüne kadar 9 bin sosyal konut başlattık, 5 binini teslim ettik.”
İŞTİRAKLER MALİ DURUM ve SAYIŞTAY DENETİMLERİ
VERGİ ÖNCESİ KARLILIK: Şirketlerin 2018 yılında 1.3 Milyar TL olan vergi öncesi karı, 2022 yılında 6.3 Milyar TL’ye ulaştı. 2018 yılında yüzde 7.3 olan vergi öncesi karlılık, 2022’de yüzde 8.7’ye çıkıyor. 27 iştirak şirketi 2022 yılını karlı kapatıyor.
YATIRIMLAR: 2018 yılında 1.3 Milyar TL olan yatırımlar pandemi döneminde yavaşladıktan sonra 2022 yılında 1.6 Milyar TL seviyesine ulaştı. 2023 yılı için planlanan yatırım tutarı 5,5 Milyar TL.
FORTUNE 500: 2018 yılında Fortune 500 Türkiye listesine giren şirket sayısı 5’ken 2020 yılında bu sayı 10’a çıktı.
SAYIŞTAY DENETİMİ: AKP’li belediyeden şirketleri devralındığı 2019 yılına kadar yılda bir veya iki şirket Sayıştay tarafından denetlenirken 2022’de bu sayı 12’ye çıkıyor. Yapılan denetimlerde önemli bir uygunsuzluğa rastlanmadığı belirtiliyor.
İBB İŞTİRAKLERİ
1 AĞAÇ VE PEYZAJ A.Ş.
2 BELBİM A.Ş.
3 BELTUR A.Ş.
4 BİMTAŞ
5 BOĞAZİÇİ YÖNETİM A.Ş.
6 İSTANBUL ENERJİ A.Ş.
7 GÜVEN SU A.Ş.
8 İST. HALK EKMEK A.Ş.
9 HAMİDİYE A.Ş.
10 İGDAŞ
11 İSTANBUL İMAR A.Ş.
12 İSBAK A.Ş.
13 İSFALT A.Ş.
14 İSPARK A.Ş.
15 İSPER A.Ş.
16 İSTAÇ A.Ş.
17 İSTGÜVEN A.Ş.
18 İSTON A.Ş.
19 İSTTELKOM A.Ş.
20 İSYÖN A.Ş.
21 KİPTAŞ
22 KÜLTÜR A.Ş.
23 MEDYA A.Ş.
24 METRO İSTANBUL A.Ş.
25 İSTANBUL ULAŞIM A.Ş.
26 ŞEHİR HATLARI A.Ş.
27 SPOR İSTANBUL A.Ş.
28 UGETAM A.Ş.
29 İSETAŞ
30 İYA
31 Lisanslı Depoculuk A.Ş. (LİDAŞ)