Dünyanın gündemi elbette başka ama kenarda kıyıda kaldı diye önemsememezlik edemeyeceğimiz gelişmeler de var. Bunlardan biri de Tibet Budizmi’nin en yüksek makamlarından birine Moğol asıllı bir ABD’li çocuğun getirilmesi oldu. Sekiz yaşlarında olduğu bildirilen çocuğun Tibet Budizminin üçüncü en yüksek ruhani lideri Khalkha Jetsun Dhampa Rinpoché'nin onuncu enkarnasyonu olduğu, yani onun ruhunu taşıdığı düşünülüyor.
Jetsun Dhampa, Tibet Budizm'inde son derece saygın bir figürdür. İnancın Moğolistan'daki lideri olarak kabul ediliyor. Bu inanç sistemindeki yeri de Dalay Lama ile Panchen Lama’dan sonra geliyor. Enkarnasyon, yani ruhun bir başka bedende yaşaması inancı Hıristiyanlıkta da var tabii ama Budizm‘de pratik olarak daha fazla yer tutuyor. İnanç tabii, ne denebilir? Ama çocuğun bir de ikizinin olması kafama takıldı, doğrusu. Dhampa’nın ruhunun ikizlerden hangisinde olduğunu nasıl anlayabildiler? Neyse, bir yöntemi varmış demek ki.
Çocuk bu ayın başlarında Hindistan'ın Himachal Pradesh eyaletindeki Dharamshala'da 87 yaşındaki Dalay Lama ile birlikte bir törene katılırken ilk kez görüntülendi. Yeri geldi madem Tibet Budizmi‘nin ruhani lideri şu Dalay Lama üzerinde duralım biraz. Dalay Lama, bilindiği gibi Tibet halkı tarafından Tibet Budizminin dört büyük ekolünden en yenisi olan Gelug veya "Sarı Şapka" ekolünün ruhani liderine verilen unvan. Yani Tibet Budizminin en yüksek ruhani otoritesidir Dalay Lama.
Tibet’in daha fazla özerklik savaşı
Dünyada Dalay Lama kadar politikleşmiş bir dini kurum daha var mıdır emin değilim. Gırtlağına kadar siyasete gömülmüş Papalık kurumundan bile daha fazla politik malzeme haline gelmiş bir figürdür gerçekten. ABD’nin Çin’le karşı karşıya geldiği konulardan da biridir aynı zamanda. Tibet, Çin’de daha fazla özerklik için mücadele ediyor, en büyük destekçisi ABD ile batı ülkeleri. Dalay Lama da özerklikten yana, dolayısıyla Çin kendi seçeceği Dalay Lamala’ya güveniyor. Uzun zamandır vardır bu sorun.
Şimdi son derece önemli bir ruhani liderliğe getirilen çocuğun bir ABD’li olması beraberinde kimi sorunları getirecek. Çin daha önce sadece kendi hükümetinin onayladığı Budist ruhani liderleri tanıyacağını söylemişti.
Jeopolitik satrancın merkezinde
Çocuğun seçilişi Moğolistan'da "Budistler arasında yoğun bir heyecana, laik milliyetçiler arasında küçümsemeye, ülkenin büyük, güçlü komşusu Çin'in öfkesini kışkırtacağından korkanlar arasında endişeye yol açtığı” diye yazıldı bile batı gazetelerinde. The Times örneğin çocuğun şimdi kendisini "Doğu Asya'daki güçlü hükümetler arasında oynanan gergin bir jeo-politik satranç oyununun merkezinde bulacağını yazdı. Örneği var çünkü. 1995 yılında Çin’in Budistlerin en yüksek ikinci ruhani figürü olan Panchen Lama'yı altı yaşındayken kaçırdığı, o günden beri ne çocuğun ne de ailesinin görünmediği iddia edilmişti.
Onuncu Khalkha Jetsun Dhampa Rinpoche'nin tanınması Şi Jinping yönetimini "afallattı" diyenler de var. Kimi çevreler Çin'in bir sonraki Dalay Lama'nın Pekin'in onayını almasını sağlamak için bir medya kampanyası düzenleyebileceğini, aynı zamanda Hindistan ile Moğolistan gibi ülkelere bu tür "Tibet 'fantezilerine'" yer vermemeleri için baskı yapacaşını ileri sürüyor.
Çin-Moğolistan gerilebilir
Bu seçimler enkarnasyonla falan yapılıyor ama kimse beni hiç de politik seçimler olmadığına inandıramaz bu seçimin. Yeni Jetsun Dhampa'nın ilanı Çin’in geçmişte Lama seçiminde tek yetkili olduğu iddiasına bir meydan okuma olarak algılanabilir. İşin şaka kaldırır yanı yok, bakarsınız Çin ile Moğolistan arasında bir çatışma bile çıkabilir bu yüzden. ABD’nin bundan hoşlanacağını söylemeye gerek yok. Geçmişte de bir takım gerginlikler yaşanmıştı. Dalay Lama 2016 yılında Moğolistan'a bir dizi ziyaret gerçekleştirmiş, Pekin bu ziyaretlere diplomatik toplantıları iptal ederek, kredileri erteleyerek, ülke sınırını kapatarak karşılık vermişti. Moğolistan hükümeti daha sonra baskılara boyun eğerek Lama'nın ülkeyi bir daha ziyaret etmesine izin verilmeyeceğini açıklamıştı.
Yeni Jetsun Dhampa'nın ortaya çıkışı daha da önemli bir reenkarnasyonun yani Dala Lama’nın provası olabilir diyenlerde var tabii. Mevcut Dalay Lama 113 yaşına kadar yaşayacağını, bu nedenle "ölümüyle ilgili tartışmaların erken olduğunu" söylese de reenkarnasyonunu kimin seçeceğine dair güç mücadelesi çoktan başladı bile. Yani 14. Dalay Lama öldüğünde yerine iki Dalay Lama seçilebilir. Biri Tibetlilerin enkarasyonla seçtikleri, diğeri de Çin Komünist Partisi tarafından seçilecek olan.
Çocuğa üzülüyorum ben.