Geçen haftanın en çarpıcı karesi El Salvador’dandı,. Binlerce mahkumun “tüm Amerika kıtasının en büyük hapishanesi“ olarak nitelendirilen yeni merkeze nakli film sahnesinden alınmış sanısı uyandıran fotoğraflarla,sinema filmi gibi çekilmiş videolarla duyulurdu dünyaya.
Bu, El Salvador Devlet Başkanı Nayib Bukele‘nin son derece tartışmalı güvenlik politikasından yansıyan gerçek fotoğraflardı tabii. Geçtiğimiz Cuma sabahı tutuklu çete üyelerinin gardiyanlar tarafından hücrelerinden alınıp kelepçelendiklerini, başları eğik bir şekilde yürümeye zorlandıklarını gösteren videoyu paylaşan da Bukele'nin kendisiydi. El Salvador Devlet Başkanı yeni hapishane için "orası onların yeni evi olacak, halka daha fazla zarar vermeden yıllarca orada yaşayacaklar" diyor.
Görsel şölen
Bukele’nin bu nakli bir “görsel şölene“ dönüştürdüğü çok belli. Söz konusu video, kelepçeli elleri başlarının üzerinde, gardiyanların emirleri doğrultusunda koşan mahkumlarla başlıyor. Çete üyeleri devasa bir hapishane avlusunda, hücre bloğu dolana kadar birbirlerine yaslanmış bir şekilde oturuyorlar. Bir insan bedeni yığını var ortada, kafaları tıraşlı, kolları, sırtları dövmeli, gömleksiz erkekler tümü.
Devlet’in gücünü göstermesinin onlarca yolu var, malum. Bu da onlardan biri. Sadece mahkumlara değil, dışarıdakilere de itaati anımsatmak, dirliği, düzenliği göstermek amaç. Bir başka amaç da bir diktatör figürü yaratmak. Bu nedenle olmalı, yüzlerce kamera kullanıldığı söyleniyor. Hem de her yerde; eski hapishanelerde, otobüslerin içinde, cezaevine giden yolda. Havadan yapılan çekimler, gecenin köründe mahkumların yüzlerinin yakın çekimleri, şafağın sökmesiyle birlikte, güneşin ilk ışıklarıyla dramatik bir şekilde aydınlanan hapishane çekimi. Yani “şölen“ için elden gelen ne varsa yapılmış.
Başta cinayet olmak üzere suç oranının çok yüksek olduğu ülkelerden biri El Salvador. Bu nedenle Bukele’nin suçlulara yönelik bu aşağılayan, giderek onların haklarını yok sayan tutumuna hak verenler var. Ancak insan hakları örgütleri tabii ki böyle bakmıyor duruma. Suçlu da olsalar, mahkumların devlet denetiminde başta can güvenlikleri olmak üzere her tüm haklarının korunması gerektiğini savunuyorlar. Cezaevlerinde ölen suçlu sayısı açısından da El Salvador’un önde gelen ülkelerden biri olduğu anımsanırsa hak arama örgütlerinin hassasiyeti anlaşılabilir.
Bukele pazarlık mı yaptı?
Hristiyan bir Filistinli aileden gelen Nayib Bukele, önceleri üyesi olduğu sol bir partiden kovulmuş, sağcı ya da solcu olmayan tek devlet başkanı ülkesinin. Bir iş adamı aslında. Dolayısıyla ülke sorunlarına da iş adamı gözüyle bakıyor, kestirme çözümler peşinde koşuyor. Ancak şu mahkum nakli ile ilgili ilginç bir iddia var: ABD Savcılığı New York Federal Mahkemesi'nde, Bukele yönetimindeki iki üst düzey yetkiliyi 2019-2021 yılları arasında çetelerle menfaat karşılığı cinayetlerin azaltılması konusunda pazarlık yapmakla suçladı. Geçtiğimiz Perşembe günü Adalet Bakanlığı tarafından kamuoyuna açıklanan belge, hükümetin, Bukele'nin popülaritesini arttırmak amacıyla -ki popülaritesi halen yüksek- El Salvador'daki cinayetlerin sayısını azaltmak için çetelerle en az iki yıl boyunca pazarlık yaptığını ortaya koydu. Bakalım bunun yankısı nasıl olacak.
Başarı zor görünüyor
Bukele’nin büyüklüğüyle övündüğü hapishane, popülaritesini korumasını sağlayacak güvenlik politikalarının sembolü ama bu pek bir şey ifade etmez deniyor. Ülkedeki geçmiş deneyimler, alınan önlemlerin yapısal sorunları ele alan politikalarla desteklenmediği sürece şiddet oranlarını azaltmada başarılı olunamadığını gösteriyor.
Ayrıca cezavindeki hak ihlalleri de rekor düzeyde El Salvador’da. İnsan Hakları İzleme Örgütü (HRW) tarafından Ocak ayı sonunda sunulan bir rapor, tutuklulara karşı, hapishanelerde aşırı kalabalık, yasal süreç ihlalleri, güvencelerin eksikliği, toplu tutuklamalar, gözaltında ölümler de dahil olmak üzere "büyük ölçekli suiistimaller" yapıldığını ortaya koydu. HRW raporunda, "Aralarında yüzlerce çocuğun da bulunduğu binlerce kişi tutuklandı. Tutukluların temel adil yargılanma güvencelerini ihlal eden, çete şiddeti mağdurlarının adalet beklentilerini baltalayan geniş tanımlı suçlar işlendi" deniyor.
Bukele, popülizmin, deyim yerindeyse “cılkını“ çıkardı. İnsan hakları ihlalleriyle gösteriş yapan bir figür nihayetinde. O mahkum nakli de insan hakları pahasına tasarlanmış bir güvenlik politikasının iğrenç bir gösterisi.
Yetersiz devletler şiddetle kapatır eksikliklerini. El Salvador’un yaptığı gibi.
Kuraldır bu.