Ekonomi dünyası asgari ücret tartışmasına kilitlendi. 17 bin 2 lira olan asgari ücretin, iktidarın belirlediği enflasyon hedefine endekslenmesini toplum kabullenmiyor.
AKP’ye yakın iş dünyası kuruşlarından MÜSİAD bile geçmiş enflasyon oranı ile enflasyon hedefi ortalamasının alınmasını öneriyor.
Sonuç olarak Ocak 2025 itibariyle asgari ücrete yapılacak zamla, 21 bin ile 25 bin TL aralığında beklenti ağır basıyor. Muhalefet ise 30 bin TL’nin altının kabul edilemeyeceğinde ısrarlı.
Çalışanların yüzde 60’ının asgari ücret ve asgari ücrete komşu bir ücretle çalışması ülkenin “yoksulluk sınırını” belirliyor.
Özel sektör için asgari ücret, belirledikleri komşu ücret açısından önem taşıyor.
***
Su Ürünleri Yetiştiricileri Üretici Merkez Birliği Yönetim Kurulu Başkan Yardımcısı, Bodrum ve Milas Su Ürünleri Yetiştiricileri ve Üreticileri Birliği, Muğla Kültür Balıkçılar Derneği Yönetim Kurulu Başkanı İhsan Bozan, 35 yıllık Muğla firması Kılıç BalıkYönetim Kurulu Üyesi…
Bozan “Balık çiftliklerinde en düşük maaş hiçbir zaman asgari ücret seviyesinde olmadı. 17 bin liraya kimse çalışmıyor. Bizde en düşük ücret 22 bin lira. 2025 yılı için asgari ücrete yapılacak zam oranını yakınsayan bir zam yaparız” diyor.
Türkiye’nin 2 milyar dolara ulaşan su ürünleri ihracatının 3’te 2’si Avrupa ülkelerine yapılıyor. Bozan bu nedenle de Avrupa Birliği (AB) standartlarına bağlı olduklarına işaret ediyor.
Türkiye’nin canlı et ihracatı yapabildiği tek ürün grubu su ürünleri olduğuna vurgu yapan Bozan “Biz artık kalite ve çevre sorunlarını aştık. AB çalışan ve balık refahı üzerinde duruyor. Cumartesi günleri mesai yaptırmıyor. Böylece haftalık tatil 2 güne çıktı. Vardiya sayısını 3’ten 2’ye indirdik. İş güvenliği, çalışma koşulları denetleniyor.” diye de ekliyor.
***
Balıkçıların maaşı; deneyim süresi, firma, yapılan işin kapsamı gibi birçok kritere göre değişiklik gösteriyorsa da, Kariyer.net’te Kasım 2024 itibariyle güncel balıkçı maaş ortalaması 34 bin 500 TL civarında. En düşük maaş 21 bin 700 TL, en yüksek maaş ise 57 bin100 TL olarak belirtiliyor.
***
AB standartları, “çalışan refahı” kriterleri koyuyorsa da halen çevre sorunları aşılmış değil. Balık unu ile beslenen çiftlik balıklarının ölüsü, dışkısı denizin dibinde yol açma potansiyeli olan kirliliği önlemek için kotalar kondu. Belirli alanda su ürünleri üretim miktarına yasal sınır getirilmiş durumda.
“Deniz kirliliği ile kültür balıkçılarından başka mücadele eden başka kurumsal bir çalışma yok” diyen Bozan, denizden çıkan çocuk arabalarından, temizlik ürünleri ambalajlarına kadar gezi teknelerinin, yatların yarattığı kirliliğe dikkat çekiyor.
Türkiye denizlerinden kazanç sağlarken, doğal yaşam döngüsünü korumak zorunda. Yalnızca turizmin değil, balıkçılığın gelişmesi de doğal yaşam döngüsünün sürdürülebilirliğine bağlı.
***
TÜİK’e göre su ürünleri üretimi 2023 yılında bir önceki yıla göre yüzde 18.6 artarak 1 milyon 7 bin 921 ton olarak gerçekleşti. Üretimin yüzde 38,4'ünü avcılık yoluyla elde edilen deniz balıkları, yüzde 55’ini yetiştiricilik ürünleri oluşturdu.
***
Bundan 10 yıl kadar önce Tarım Bakanlığı tarafından başlatılan “Türk somonu” projesi, Sinop başta olmak üzere Karadeniz’de yetiştirilmeye başlandı.
Karadeniz'de 2023 itibarıyla 66 bin ton civarında Türk somonu yetiştirildi. Bunun büyük kısmı ihracata gitti. 550 milyon dolarlık bir ekonomi yaratıldı.
Sinop’ta 2017 yılında başlayan Türk somonu üretimi 2023 yılında toplam 27 bin tona ihracat ise 45 milyon dolara ulaşıyor.
Karadeniz'de şişe burunlu yunuslar, ton balığı, hamsi, ringa balığı, uskumru ve ünlü beyaz mersin balığı dahil yaklaşık 180 balık türü bulunur.
***
Ukrayna savaşı nedeniyle Rusya’ya ihracat ambargosu uygulayan ve başta Norveç olmak üzere Avrupa’nın boşalttığı piyasayı Türk somonu almış.
Karadeniz’de toplam üretim 65 bin tona yükselmiş. Alabalık renklendirilerek Türk somonu adını alan “Turkish Salmon From Black Sea”markasıyla dünyaya tanıtılan Karadeniz Alası, Karadeniz’de (Giresun ve Artvin’de dahil olmak üzere) 6 ay geçirip olgunlaşınca pazara sunuluyor.
***
Orta Karadeniz Bölgesinde Satılan Türk Somonu ile Atlantik Somonunun Besin İçeriği ve Yağ Asidi Kompozisyonu Yönünden Karşılaştırılması’na göre; ham protein ve ham yağ miktarı sırasıyla Türk somonunda yüzde 19.04, yüzde 20.34, Atlantik somon balığında ise yüzde 6.30 yüzde 8.57 olarak belirlenmiş. Türkiye somonunda toplam omega-3 yağ asitleri yüzde 12.96 iken Atlantik somonunda yüzde 11.46 olarak tespit edilmiş.
Türk somonunun omega-3/omega-6 oranı 0.54 iken Atlantik somonunun değeri 0.48 ile geriden geliyor. Ayrıca Türk somonunun hem toplam PUFA hem de EPA+DHA değeri açısından Atlantik somonuna göre daha yüksek değere sahip olduğu belirlenmiş.
***
Türkiye'nin 2023 yılı su ürünleri yetiştiriciliği üretiminin 580 bin tona ulaştığını vurgulayan Bozan, Türkiye’nin su ürünleri yetiştiriciliğinde AB’de birinci, dünyada ise 17'nci sıraya yükseldiğini vurguluyor.
Türkiye’de üretim artışlarına karşılık kişi başına deniz ürünleri tüketiminde oldukça düşük seviyede.
Dünyada ortalama kişi başına balık tüketimi yılda ortalama 15 kg. Avrupa’da 22 kg’a çıkıyor. Türkiye’de ise 6 kiloyu geçmiyor.
Her çocuğa haftada bir balık yedirebiliyor muyuz? Asıl sorun bu!
Deniz balığı üretiminin olmadığı ve yılda 300 milyar dolarlık su ürünleri ithalatı yapan Amerika, kapalı devre somon üretimi yapıyor.
Amerika; Panama ve Meksika kıyılarında, Asya’nın birçok yerinde açık deniz kafeslerinde yetiştirilen Cobia (Kobe) üretimi ile pazar genişlemesi sağlıyor.
Süveyş Kanalı’nı geçerek Akdeniz’de de görülen ve ağırlığı 10 kiloya ulaşan bu balık cinsi, “endemik” olmadığı için Türkiye’de üretilmesi yasak türler arasında yer alıyor.
Afrika ise “otobur” olarak bilinen ve protein değeri düşük deniz bitkileriyle beslenen Tilipia üretiyor.
***
Türkiye’de toplam levrek ve çipura üretiminin yüzde 70’inin Muğla, Aydın bölgesinde gerçekleştiğini söyleyen Bozan; bunun yüzde 30’unu Kılıç Balık’ın gerçekleştirdiğini söylüyor. Yaklaşık yılda 450 milyon dolar ihracatı olan şirket, geçtiğimiz aylarda kuluçkahane ve işletme tesisleriyle birlikte levrek ve çipura üretici Agromey firmasını satın alınmasıyla ihracat kapasitesine 70 milyon dolarlık hacim ekliyor. Kılıç Balık Yönetim Kurulu Başkanı Orhan Kılıç verdiği bir röportajda, bu satın almayla dünyanın en büyük Akdeniz balıkları üreticisi konumuna geldiklerini vurgulamış.
Kahramanmaraş, Gaziantep, Şanlıurfa, Giresun ve Artvin’de somon; Mersin, İzmir, Arnavutluk, Moritanya ve KKTC’de de alabalık, orkinos işletmeleri bulunan Kılıç; balık ürünlerinin yanı sıra; yavru balık, balık yemi, balık yağı üretimi ile birlikte sektörde entegre üretim yapan bir kuruluş haline gelmiş.
***
Kültür balıkçılığı üretiminde Muğla yüzde 41 ile açık ara lider konumda. İzmir yüzde 13 ile ikinci; Bilecik, Çanakkale, Kayseri, Antalya, Çanakkale, Aydın illeri yüzde 3 ile yüzde 4 oranlarıyla İzmir'i takip ediyor.
***
Çipura Muğla’nın balığı! Yer altı tuzlu suları nedeniyle Ekinambarı ve Avşar Ovası’nda yok olan pamuk tarlalarının yerinde açılan toprak havuzlarda köylüler yılda yaklaşık 400 ton çipura üretiyor.
Türkiye’nin toprak havuz deniz balığı merkezi Milas’ta işletmelerin onaylı kapasitesi 8 bin 982 ton seviyesinde.
Milas’ta 1986 yılında başlayan ve giderek yaygınlaşan tarla balıkçılığının, tarımsal üretimi düşük verimli bölgelerde halkın başlıca geçim kaynağı haline gelmiş.
144 adet toprak havuz işletmesinin bulunduğu ilçede çipura, levrek ve sarıağız gibi türlerin yanı sıra minekop, Türk somonu, pisi balığı, fangri, mercan, sinarit, sivriburun karagöz, sarıkuyruk, trança, lagos balıkları ile karides ve mavi yengeç üretimine de başlandı.
Yılda 904 milyon adet üretim kapasitesi ile bu işletmeler, Türkiye’nin yavru balık ihtiyacının yüzde 75’ini karşılayabiliyor.