Türkiye'nin önemli değerleri olarak Anadolu'nun çeşitli yörelerinde yetişen 'Kangal', 'Akbaş', 'Aksaray Malaklısı' ve 'Çatalburun' cinsi köpekler, ırk özellikleri ile dünya çapında tanınıyor. Türkiye'nin milli markaları olan köpekler asayiş, sınır güvenliği, arama-kurtarma ve narkotik çalışmaları gibi kritik görevlerde kullanılıyor.
Kendine has özelliği, sahibine bağlılığı, koruma içgüdüleri ile dünya çapında nam sahibi olan Kangal köpekleri hakkındaki rivayetler dikkat çekiyor. Bir rivayete göre, Kangal köpeği, milattan önce Asurlular ve Babiller zamanında türedi, aslan ve kaplan gibi vahşi hayvanlara karşı korunmak, savaşlarda yararlanmak amacıyla büyük bir özenle yetiştirildi. Bir diğer rivayete göre ise Hint mihracesi, dönemin Osmanlı padişahına (Yavuz Sultan Selim veya 4'üncü Murat) bir köpek hediye etti ve bu köpek boğuştuğu aslanı öldürünce büyük beğeni kazanarak Osmanlı'da yetiştirilmeye başladı. Osmanlı ordusunun doğu seferi sırasında askerlerin yanlarında getirilen köpeğin, Sivas'ın Kangal ilçesi Deliktaş köyü yakınlarında kaybolduğu ve bütün aramalara rağmen bulunamadığı, Kangal'daki köpeklerin de bu köpeğin soyundan türediği de rivayette anlatılıyor. 17'nci yüzyılda, Evliya Çelebi Seyahatnamesi'nde de Kangal köpeği, 'aslan kadar kuvvetli' diye tanımlanıyor. Osmanlı Devleti'nin kurucularının bu köpeği beraberlerinde Anadolu'ya getirdikleri ve Osmanlı'nın Avrupa'ya yayılmasıyla çoğu Avrupa çoban köpeğinin de bu ırktan türediği da rivayetler arasında.
Menşeyi Sivas'ın Kangal ilçesi olan köpekler, son zamanlarda, İstanbul Emniyeti Çevik Kuvvet Şube Müdürlüğü ekipleri tarafından da toplumsal olaylarda caydırıcı olarak kullanılmaya başladı. Ayrıca Kangal köpekleri, orduda da sınır karakollarında sınırların korunmasında yardımcı unsur olarak kullanılıyor. Kangal köpekleri özellikle soğuğa dayanıklı, iyi bir koruma köpeği olarak biliniyor. Kangal köpekleri, Anadolu'da sürülerin yırtıcı hayvanlara karşı korunmasında etkin rol alıyor. Sahibine bağlılıkları duygusal boyutlara varan hayvanlar, çocuk dostu olarak da biliniyor. Çok cesur, kuvvetli, çevik ve hızlı koşan bir tür olan Kangalların verilen görevi canı pahasına da olsa yerine getirdiği belirtildi.
Seçkin Irk Kangal Köpeği Eğitim ve Üretim Merkezi İşletmecisi Hüseyin Yıldız dünyaca ünlü Kangal köpeklerinin tarihi ve genel özellikleri hakkında bilgi verdi. Kangal köpeğinin doğal bir soy olduğunu söyleyen Yıldız, "Kangal köpeği naturel bir soydur. Dominanttır, özgündür, bağımsız, güçlü, sadık ve dünya köpeklerinin en safı ve dünya köpeklerinin lideridir. Kangal köpeği insanla aradaki sevgi dilimi ve bağını çok iyi bir yaptırım olarak görür. Kangal köpeği, dişilerde boyu 80 santimetreye kadar çıkabilir. Erkeklerde ise 100 santimetreye kadar gelir. Ağırlıkları da 75 kilo ile 100 kilo arasındadır" dedi.
Kangal köpeklerinin bozkıra uyumlu bir doğal ırk olduğunu ifade eden Yıldız şöyle konuştu:
"Tüyleri kış şartlarına göre dizayn edilmiştir. Kabarıktır. Eksi 30 dereceye kadar dayanıklı bir yapıya sahiptir. Onun için de mutlaka tüy katmanlarının çok sık olması lazımdır. Anlattığım gibi üstü sert kıllarla, altı daha önce ama kaz tüyü yapılı kıllarla örtülüdür. Kangal köpeklerinin kuyrukları kalındır. Bunların üç türleri vardır. Birisi spiral şeklinde tamamen sarar ve sırta getirir. Bir tanesi 9 tarzında tutar, bir tanesini hilal şeklinde sadece sırtına değdirir. Esas kritere göre 9 yapan kalın kuyruklu ve hakkında hiçbir hata vermeyen tipolojidir. Yani bunları içermeyen bir köpeğe biz, 'Kangal köpeğinde eksik var' deriz."
ESKİŞEHİR'İN GURURU 'AKBAŞLAR'
Amerika Birleşik Devletleri'nde (ABD) 'En İyi Sürücü Bekçi Köpeği' seçilen Akbaş cinsi köpekler Eskişehir'de yetiştiriliyor. Eskişehir Organize Sanayi Bölgesi'nde faaliyet gösteren bir şirketler grubunun protokol müdürü ve Akbaş Çoban Köpeklerini Koruma Derneği eski Başkanı Alaattin Çoban, fabrika bahçesinde 50'nin üzerinde Akbaş cinsi köpek yetiştirdiklerini belirtti. Akbaş köpeklerinin en iyi çoban köpeği olduğunu belirten Çoban, "Akbaş çoban köpekleri dostunu ve düşmanı çok iyi tanır. Akbaş çoban köpeği sahibini tanır, saygı gösterir, yanında bir misafir varsa o misafire dokunmazlar ama misafiri de asla yalnız bırakmazlar, sahibine bir şey yapar diye. Dağda sürünün başında çoban köpeği olarak bıraktığınız zaman da sürüyü de kesinlikle bırakmaz. Bu kadar asil bir köpektir" diye konuştu.
Akbaşların ortalama 60-70 kilo ağırlığında, 80 santimetre boyunda olduklarını belirten Alaattin Çoban, "Kafalarının, patilerinin büyük olması ve beyaz renk olmaları Akbaşların en büyük özelliğidir" dedi.
Ana vatanları Eskişehir'in Sivrihisar ilçesi olan Akbaş köpeklerinin çok zeki olduğunu ifade eden Çoban, bu köpeklerin 1997 yılında ABD'de 'En İyi Sürü Bekçi Köpeği' seçildiğini söyledi. Akbaşların ABD'ye gidiş hikâyesini de anlatan Alaattin Çoban şöyle konuştu:
"Yıllar önce, Amerika Birleşik Devletleri'nden Türkiye'ye gelen kişiler Sivrihisar bölgesinde araştırma yapmışlar. Amerikalılar, Sivrihisar'daki Akbaşların çok kıymetli olduğunu anlayıp, bunlardan bazılarını ülkelerine götürmek istemişler. Sivrihisarlılar da 'Ne olacak, alın size hediyemiz olsun' demiş ve Akbaş köpeklerini hediye etmiş. Yaptığımız araştırmaya göre Amerika'da 6 bin kadar Akbaş çoban köpeği var. Türkiye'de ise Akbaş köpeklerinin az sayıda olması üzücü bir durumdu. Bu nedenle benim başkanlığımda Eskişehir'de Akbaş Çoban Köpeklerini Koruma Derneği'ni kurduk."
Akbaş köpeklerinin Emniyet teşkilatında da kullanılmaya başladığını da hatırlatan Alaattin Çoban "İstanbul'da polis teşkilatının akbaş köpeklerini asayiş olaylarında kullanmalarından dolayı mutluluk duyuyoruz" dedi. Çoban ayrıca, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'a da 2 Akbaş köpek hediye edildiğini sözlerine ekledi.
'AKSARAY MALAKLISI' HEYBETİYLE DİKKAT ÇEKİYOR
Aksaray Malaklısı olarak adlandırılan çoban köpeği, bacak ve ayak kalınlığı, büyük kafası, sarkık dudağı ile biliniyor. Aksaray bölgesinde, yöresel olarak sarkık olan dudağa 'Malaklı' denildiği için bu köpekler 'Aksaray Malaklısı' olarak adlandırılıyor. Boyları 80 ila 120 kilo ağırlığında olan köpeklerin yerden omuz yüksekliği 90 santimetreye kadar ulaşıyor. İki ayağının üstünde durduğunda ise 1 metre 70 santimetreye kadar yüksekliğe ulaşabiliyor. İriliği ve sadakati nedeniyle koyun sürülerinin korunmasında tercih edilen Aksaray Malaklısı, Evliya Çelebi'nin Seyahatnamesi'nde 'Anadolu'da bir 'Aslan' gördüm' şeklinde geçiyor. Bu nedenle bu köpekler bazı yörelerde 'Anadolu Aslanı' olarak da adlandırılıyor. Aksaray Malaklısı köpeklerin, Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından bazı ören yerlerinde güvenlik amaçlı kullanıldığı belirtildi.
Çiftliğinde, eşi ve çocuklarıyla birlikte 'Aksaray Malaklı' yetiştiren Aksaray Malaklı Çoban Köpekleri Derneği Başkanı Hikmet Dursun, şunları söyledi:
"Aksaray Malaklısı, güçlü, cesur ve asil bir köpektir. Orta Anadolu'nun yerli ırk köpeklerinden en irisidir. 'Sivas Kangalı' köpeğinden daha cüsseli ve ağır başlıdır. İnsanlara mülayimdir. Bu nedenle de ailemle birlikte besleyip, büyütüyorum. Sadık ve akıllı bir köpek olduğu içinde bekçi görevinde çok iyidirler. Vücut yapıları döşünden arkaya doğru, genişten inceye doğru gider ve aslan tipindedir. Sivas Kangalı'ndan kaburga yapıları biraz daha büyüktür. Yavru köpekler, günlük 15-20 yumurta ve 2-3 litre süt ile besleniyor. Büyüdüklerinde ise sütlü ekmek ve etle beslenirler. Günlük 3-4 kilo et tüketebiliyorlar. Yavru köpekler 2 ila 3 bin liraya, 1 yaşını doldurmuşlar 30 ila 40 bin liraya, daha sonrası yaşları ise 100 bin liraya kadar alıcı bulabiliyor."
KOKUYA DUYARLI 'ÇATALBURUN' SAFLAŞTIRILIYOR
Anavatanı Mersin'in Tarsus ilçesi olarak bilinen Çatalburun cinsi köpekler de Türkiye'nin önemli değerleri arasında yer alıyor. Yurt dışında 'Turkish Pointer' (Türk av köpeği) olarak tanınan ve ortalama ömürleri 10-13 yıl arası olan Çatalburunlar sevecen ve itaatkâr özellikleriyle dikkat çekiyor. Adlarını burunlarının şeklinden alan köpekler, koku alma duyularının güçlü olmasıyla tanınıyor. Sakin yapıları nedeniyle daha çok ev köpeği olarak tercih ediliyorlar. Av köpeği olarak da kullanılan bu köpekler ayrıca narkotik polis köpeği, arama kurtarma köpeği olarak da görev yapıyor. Avcılıkta kullanılan Çatalburunlar, avın yerini belirleme olarak bilinen 'Ferma' hareketini ise donma ve ayak kaldırma şeklinde yerine getiriyor. Özellikle çocuklarla olan diyaloğu ve oyun severlikleri nedeniyle hasta çocukların rehabilitasyonun da da kullanılabileceği öngörülüyor.
Mersin'de yürütülen, Tarsus Çatalburun ırkı av köpeğinin ıslah ve tescil çalışmalarında yüzde 57 oranında ilerleme kaydedildi. Irkın sayısının artırılması yönündeki çalışmalar da sürüyor. Tarsus'un değerlerinden biri olan Çatalburun köpekleri için gerçekleştirdiği saflaştırma çalışmaları ile ırkın uluslararası köpek ırkları arasında yer almasını hedefleyen Mersin Büyükşehir Belediyesi, konu ile ilgili çalışmalarını titizlikle yürütüyor. Avcılık yeteneklerinin yanı sıra hemen her şartta koku sürebilme yetenekleri sayesinde ideal narkotik ve arama-kurtarma köpeği adayı olan Çatalburun köpeklerinin orijini ve genetik aktarımını gözlemleyen Çatalburun Üretim ve Rehabilitasyon Merkezi'nde elde edilen yavrularla beraber saflaştırma çalışmalarında önemli ölçüde ilerleme kaydedildi.
Çalışmalar kapsamında Çatalburun köpeklerinin geçmişi hakkında Tarsus'un civar köylerine ve Avcılar Kulübü'ne ulaşan Büyükşehir Belediyesi, yaptığı incelemeler sonucu standartlara uyan köpekleri çalışmalara katkı amacıyla merkeze getiriyor. Çatalburun Kayıt Formu ile hayvan sahiplerine ulaşan ekipler, köpeklerin bakımını Üretim ve Rehabilitasyon Merkezi'nde yapıyor. 19 erkek, 36 dişi toplamda 55 yetişkin köpek; 3 erkek, 2 dişi toplamda 5 orta boy yavru ve 19 yeni doğan yavrunun bulunduğu merkezde çipleme ve kayıt işlemleri yapılarak, köpekler fotoğraflanıyor.
Merkezde yapılan çalışmalar sonucu soy kütüğü oluşturulan köpekler rastgele yerine, planlı bir şekilde çiftleştirilerek, elde edilen yavrularla saflaştırma çalışmalarına katkı sağlanıyor.