Deprem korkusu ile yatıp kalkan İstanbullular bugün büyük bir korku yaşadı. 6.2 ile sarsılan metropolde milyonların kaygılı bekleyişi sürüyor.
Peki depremler neden oluyor? Dünyanın bazı bölgelerinde neden daha sık deprem meydana gelir? Bilimde "levha tektoniği" olarak adlandırılan olay nedir?
DEPREM NASIL OLUR?
Yerkabuğu, bir yapboz gibi birbiriyle uyumsuz şekilde bir araya gelen çok sayıda levhadan oluşur. Bu levhalar arasında devasa boyutlarda okyanus levhaları olduğu gibi, daha küçük kara parçalarını oluşturan kıtasal levhalar da bulunur. Ancak bu küçük levhaların sayısı, bilim insanları arasında hâlâ tam bir fikir birliğine ulaşmamış bir konu.
Bu levhalar, Dünya’nın sıcak ve akışkan iç kısmı üzerinde adeta "yüzer" şekilde hareket eder. Yerkabuğundaki bu kayma, her yıl sadece birkaç santimetre ile sınırlı olsa da, milyonlarca yıl süren bu hareketlilik yeryüzü şekillerinin oluşmasında büyük rol oynar.
Levhalar birbirinden uzaklaşabilir, birbirine yaklaşabilir veya yanal şekilde sürtünebilir. Tüm bu etkileşimlere levha tektoniği adı verilir. Bu hareketlilik sırasında levhaların arasındaki gerilim arttığında, aniden kırılmalar yaşanabilir. Bu kırılmalar, deprem olarak adlandırdığımız sarsıntılara neden olur.
DEPREM VE FAY HATLARI
Depremler genellikle levhaların kesişim bölgelerinde meydana gelir. Bu bölgelere fay hattı denir ve yer kabuğunun en kırılgan olduğu alanlardır. Depremler sonucunda yayılan enerji dalgaları yeryüzüne ulaştığında şiddetli sarsıntılar hissedilir. Sismologlar bu sarsıntıları, büyüklüklerine göre Richter ölçeği ile ölçer. 5.0 ve üzeri büyüklükteki depremler genellikle binalarda gözle görülür hasarlara yol açabilir.
Eğer bir deprem deniz altında olursa, bu durum tsunami riskini de beraberinde getirir. Büyük hızla yayılan dev dalgalar kıyıya ulaştığında ciddi su baskınlarına ve yıkımlara neden olabilir.
ARTÇI SARSINTILAR NEDEN OLUR?
Büyük bir depremin ardından gelen daha küçük sarsıntılara artçı deprem denir. Ana fay hattındaki hareketler bir süre daha devam ettiğinden, bu artçılar bazen günler, hatta haftalar sürebilir. Özellikle ağır hasar almış binaların ayakta kalması durumunda, bu küçük sarsıntılar bile ciddi riskler oluşturabilir.
Bu nedenle deprem sonrası hasarlı yapıların hızla tespit edilip güvenli şekilde yıkılması, yeni can kayıplarının önüne geçmek adına büyük önem taşır.
BİLİNÇLİ YAPILAŞMA
Potsdam'daki Jeofizik Araştırmaları Enstitüsü’nden uzmanlara göre, özellikle levha sınırlarında yer alan bölgelerde depremlerin ne zaman ve ne kadar şiddetli olacağını önceden tahmin etmek oldukça güçtür. Ancak bilinçli yapılaşma, afet planlaması ve erken uyarı sistemleri ile can kayıpları en aza indirilebilir.
İSTANBUL'DAKİ YAPILAŞMA
Öte yandan İstanbul'daki bina stoğunun yoğunluğunun yanı sıra binaları sağlamlığı da endişe kaynağı. Kentsel dönüşüm çalışmaları son yıllarda hız kazansa da İstanbul'un eski bina stoğu halen yüksek.