Ayasofya’nın müze olarak kullanıldığı dönemde başlayan ‘Ayasofya Yeraltı Yapılarının 3 Boyutlu Görüntülenmesi ve Belgelenmesi Projesi’, Fatih Sultan Mehmet Üniversitesi ve Ayasofya Müze Müdürlüğü’nce yürütüldü.
Hürriyet'ten Özgür Altuncu'un haberine göre bilim insanları Ayasofya’nın altını bir örümcek ağı gibi saran, binayı havalandırarak rutubetten koruyan yaklaşık 900 metrelik yeraltı menfezleri ve yapılarını tek tek dolaştı, kayıt altına aldı. Efsanelere konu olmuş tünellerin keşfedildiği çalışmanın başındaki isimlerden biri de Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi Mimarlık ve Tasarım Fakültesi öğretim üyesi Doç. Dr. Hasan Fırat Diker’di. Bilimsel kimliğini ‘İstanbul araştırmacısı’ olarak tanımlayan Diker, Ayasofya’nın bilinmeyenlerini şöyle anlattı:
“Ayasofya bizim için bir okul. Her gittiğimizde yepyeni bir şey öğreniyoruz. Yaptığımız çalışmayla Ayasofya’nın röntgenini çektik. Bilinen menfezler dışında daha önce girilemeyen yerlere de girmeyi başardık. Yeni yeraltı mekanları bulduk. Bugüne kadar burası nasıl fark edilmemiş diyebileceğimiz çok büyük mekanlar var. Menfezlerin temizlenmesi gerekiyor. Çamurla dolmuş, molozla dolmuş yerler var. Adeta kolesterolün damarları tıkaması gibi. Tıkanıklıkların önüne geçilmesiyle binanın daha rahat nefes alması mümkün olacak. Herhangi bir iklimlendirme cihazına gerek kalmayacak.
Mimar Sinan payandasının hemen altından geçen bir koridor var. Mimar Sinan payandayı inşa ederken o koridoru korumuş. Payandanın altından dev bir menfez geçiyor. Herkes, bizim ekip olarak çıplak gözle gördüğümüz her yeri sanal olarak görebilecek. 3 hafta süren çalışmanın sonuçlarını 24-25 Eylül’de İstanbul’da düzenlenecek Uluslararası Ayasofya Sempozyumu’nda açıklayacağız.”
Hasan Fırat Diker ve ekibinin çalışmaları, Ayasofya ile ilgili kuşaktan kuşağa aktarılan 'Altında kayıklar yüzüyor', 'Ayasofya’dan Topkapı Sarayı’na tüneller var' gibi efsaneleri de boşa çıkarttı.
Ekip tüm tünel ve yeraltı yapılarının Ayasofya’nın havalandırmasına ve yağmur suyundan korunmasına yönelik yapıldığını belgeledi. Diker efsanelerle ilgili şunları söyledi: "Anlatıldığı gibi altta sarnıç yok. Kayıklar da yüzmüyor. Ayasofya’nın mevcut altyapısı, inşa edilirken onun iklimlendirilmesine yönelik hazırlanmış. Kısaca Ayasofya’dan girilip Topkapı’dan çıkılmıyor."