Dolar'daki yükselişin ardından Ekonomist Mahfi Eğilmez Akıl Dışılık Tuzağı başlığı ile bir değerlendirme yazısı kaleme aldı.
Eğilmez makalesinde Dolar kurundaki yükselişin kimlerin işine yarayacağı, döviz kuru ve faiz oranlarındaki dengesizliklerin nelere yol açtığını yazdı. Eğilmez, Bir ülkede sürekli irrasyonel kararlar alınıyorsa irrasyonellik istikrar kazanmış olur ve insanlar kendilerini bu duruma uyarlamaya çalışırlar" dedi.
Mahfi Eğilmez'in yazısının tamamını okumak için TIKLAYIN
Akıl Dışılık Tuzağı
Rasyonellik; akla, anlaşılmaya, mantığa uygun, tutarlı davranış anlamına geliyor. Bunun tersi de yani akla, anlaşılmaya, mantığa uygun olmayan, tutarsız davranışlar da irrasyonellik olarak tanımlanabilir. İstikrar; belli bir noktada, aynı kararda ve biçimde sürüp gitme, kararlılık, yerine oturma anlamına geliyor. İstikrarsızlık; istikrarın tam tersine istikrarsız olma durumu, dengesizlik hali, bir düzende durmayan, durup oturmamış olan, kararsız anlamı taşıyor.
Bir ülkede sürekli irrasyonel kararlar alınıyorsa irrasyonellik istikrar kazanmış olur ve insanlar kendilerini bu duruma uyarlamaya çalışırlar. Buna irrasyonelliği rasyonalize etme eylemi diyebiliriz. Bu aşamada kararlar rasyonel hale geldiğinde irrasyonellikmiş gibi algılanmaya başlanır. Kur ve faiz üzerinden iki örnek ele alarak bu teorik altyapının uygulamada nasıl kendini göstereceğini açıklamaya çalışayım.
İlk olarak döviz kuru ya da bir başka deyişle TL’nin yabancı paralar karşısındaki değerini ele alalım. TL, dış değerini kaybettikçe bu durum ihracatçının, turizmle uğraşanların, gelirlerinin çoğu yabancı parayla olduğu halde giderlerinin çoğu TL ile olanların ve varlıklarını yabancı parayla saklayanların işine gelir. Bu gruptakiler TL’nin dış değer kaybına uğramasını desteklerler. Buna karşılık kur yükselişi ithalatçılar, ithal girdi kullanarak üretim yapanlar, gelirlerinin çoğu TL ile olduğu halde giderlerinin çoğu yabancı parayla olanlar, varlıklarının çoğu TL ile olanlar ve kur yükselişi enflasyona yol açtığı için halkın büyük çoğunluğunun işine gelmez. Öte yandan TL’nin dış değerini kaybetmesi ülkenin GSYH’sinin, kişi başına gelirinin düşmesine buna karşılık dış borç yükünün (Dış Borç Stoku / GSYH) oranının yükselmesine yol açarak ülke riskinin artmasına neden olur. Burada rasyonel yaklaşım; ekonomiyi zedeleyen risklerin düşürülmesini sağlayarak ve kur düzeyinin faizle dengeli biçimde istikralı bir şekilde sürdürülmesini sağlamaktır.
İkinci olarak faiz oranlarını ele alalım. Faiz oranlarının enflasyon oranına göre düşük olması yabancı para talebini artırarak kurların yükselmesine yol açar. Yabancı para mevduatı ve varlığı olanlar, ihracatçılar, yabancı paraya dayanmayan yatırımlar yapacak olanlar bu durumdan mutlu olurlar. Buna karşılık faiz oranlarının enflasyon oranına göre yükselmesi kurların düşmesine yol açar ve ithalatçıları, yabancı paraya dayalı yatırım yapacak olanları, yabancı para cinsinden borcu olanları mutlu kılar. Kuru denetlemek için yapılacak sürekli faiz artırımları tıpkı sürekli kur artışı gibi firma maliyetlerini yukarı çekerek enflasyonun hızlanmasına yol açar. Burada rasyonel yaklaşım riskleri azaltarak enflasyonu düşürmek ve bu yolla faizlerin gerilemesini sağlamaktır.