Sırbistan’da üst üste yaşanan katliamlar dünyanın ilgisini çekti haklı olarak. Çarşamba günü yedinci sınıf öğrencisi olduğu belirtilen 14 yaşındaki bir çocuk silahla bastığı bir ilkokulda, 8'i çocuk, 1'i güvenlik görevlisi 9 kişiyi öldürmüştü. Toplum çocukların yasını tutarken iki gün sonra bu kez başkent Belgrad yakınlarındaki Mladenovac'ta, seyir halindeki araçtan otomatik tüfekle etrafa rastgele ateş açan 21 yaşındaki bir saldırgan da 8 kişiyi öldürdü, 13 kişiyi yaraladı.
Sırbistan savaş suçlularının yüceltildiği, azınlıklara yönelik şiddetin genellikle cezasız kaldığı son derece bölünmüş bir ülke. Dolayısıyla yüksek oranda silahlanmanın yarattığı ciddi bir tehlike hep vardı Sırbistan’da.
Tüm Balkanlarda
İki gün arayla yaşanan bu katliamlar Sırp toplumunda uzun zamandır varlığı bilinen şiddetin fırsat buldukça ortaya çıktığını gösteriyor. Bağımsız bir araştırma grubu olan Flaman Barış Enstitüsü'nün Ekim 2022 tarihli raporuna göre, Sırbistan hem yakın geçmişteki silahlı çatışmalar, hem de silah sahibi olmaya yönelik kültürel/tarihi geleneği nedeniyle yüksek düzeyde silahlanma oranına sahip. Sadece Sırbistan’da değil Balkanlar'ın diğer bölgelerinde de yaygındır silah kültürü. Bölge, kişi başına düşen silah sayısında Avrupa'nın en üst sıralarında yer alıyor.
Daha önce de oldu
Üst üste yaşandığı için bu iki katliama şaşırıyoruz ama öncesinde de benzerlerine tanık olundu. Örneğin 2007 yılında bir saldırgan ülkenin doğusundaki Jabukovac köyünde 9 kişiyi katletmişti. 2013 yılında da 90’lardaki etnik çatışmalarda yer aldığı belirtilen bir saldırgan da Belgrad yaınlarındaki bir köyde 13 kişiyi öldürmüştü. 2015 yılında bir kişi de oğlunun düğününden sonra karısı, gelini ile gelinin ailesi de dahil olmak üzere dört kişinin canına kıymıştı. Nihayet 2016 yılında bir saldırgan Sırbistan'ın kuzeyindeki bir kafede beş kişiyi infaz etmişti. Sıklık oranı dehşete düşürüyor insanı.
Bağımsız bir araştırma grubu olan Flaman Barış Enstitüsü'nün Ekim 2022 tarihli raporuna göre, Sırbistan'daki silah sahiplerinin yüzde 94,7'si orta yaş ya da üzeri erkekler. Rapora göre 2015-2019 yılları arasında Sırbistan'da ateşli silahlarla işlenen cinayetlerde 125 kişi hayatını kaybetti. Aynı dönemde Sırbistan'da 14-17 yaşları arasında beş kişi silahla cinayet işledi, 18 yaşı altında bir kişi de silahla cinayete kurban gitti.
Tabii ki tüm toplum cinnet geçiriyor değil. Ancak yakın sayılacak bir zamanda yaşanan milliyetlerarası çatışmaların günümüze bıraktığı mirastır bu. O çatışmalardan kaynaklanan onlarca yıllık istikrarsızlığın, süregelen ekonomik zorlukların bu tür patlamaları tetikleyebileceği defalarca dile getirilimişti uzmanlarca. Hatırlatalım, Sırpların Yugoslavya’nın parçalanmasının ardından 1990'larda yaşanan etnik çatışma yıllarından kalan silah stokları var. Yani kişisel silahlanmayı kolaylaştıran bir özellik bu.
Nedensiz değil
Yaşanan toplumsal çatışmalarla travmatize olmuş bir toplum olduğu ortada Sırbistan’ın. Ayrıca şiddete süreklilik kazandıran köklü ataerkil toplumsal normlara sahip bir ülke. Bunun üzerine yerel makamların suçluların yasalar çerçevesinde ciddi bir şekilde kovuşturulması konusunda son derece ilgisiz oluşlarını da ekleyelim. Sorunu büyüten bir etken olduğuna kuşku yok bunun.
Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP), şaşırtıcı bir şekilde, aile içi istismarla ilgili davaların büyük çoğunluğunda savcının yüzde 79,5 oranında ne mağdurla ne faille görüştüğünü ortaya koydu. Cezai suçlamaların yüzde 66,7'si ise delil yetersizliği gerekçe gösterilerek reddedilmiş UNDP araştırmasına göre. Yani şiddete tolerans sadece bireylerde değil, failleri cezalandırmakla görevli kamu kurumlarında da kök salmış durumda
Büyük Yugoslavya’nın mutlu bir parçasıydı Sırbistan. Ortak yaşama kültürünün en güzel örneklerinden biri olan sosyalist Yugoslavya’da tamamen yok edilmiş etnik/kimlik sorunları, parçalanmadan sonra Sırbistan toplumunda sönümlenmiş şiddet duygularını ortaya çıkardı.
Yaşananların nedenleri arasında bu herhalde en önemlisidir.