İsrail’in Gazze barbarlığı nedeniyle ciddiyeti anlaşılamamıştı ama Güney Amerika gerçekten hatırı sayılır bir kaosa girmek üzereydi. Venezüela’nın, komşusu Guyana’daki, ülkenin üçte ikisini oluşturan 160 bin kilometrekarelik Essequibo bölgesi üzerinde (referandum da yaparak) hak iddia etmesi ortamı germiş, hatta Brezilya Venezüela sınırına asker yollama kararı almıştı.
Venezüela 1777’de İspanyol yönetiminin iki ülke arasındaki doğal sınır olarak Essequibo Nehri’ni belirlediğini, ancak İngiltere’nin 19. yüzyılda Venezüela topraklarına haksız yere el koyduğunu iddia ederek toprak talebinde bulunuyor. Zaman zaman gündeme gelen bir sorundur bu iki ülke arasında. Guyana’ya başta ABD olmak üzere Venezüela karşıtı aktörlerin destek verdiğini anımsatalım.
Kriz aslında hala bitmiş değil ama sevindirici olan şu ki, iki ülke arasında silahlı bir kapışma olmayacak. Çünkü Venezüela Devlet Başkanı Nicolas Maduro ile Guyana Devlet Başkanı Muhammed İrfan Ali, Karaiplerin doğusunda bir ada krallığı olan St. Vincent and the Grenadines’de bir araya gelerek birbirlerine karşı güç kullanmama konusunda anlaşmaya vardı. İki haftadır artarak süren gerginlikte somut bir çözüme ulaşılamasa da en azından bu konuda uzlaşılması çok değerli tabii ki.
1966 Cenevre Anlaşması, iki ülkenin, aralarındaki anlaşmazlıkları çözmek için BM nezdindeki tüm diyalog yollarını tüketmesine karar vermişti. Bu sonuç vermedi. 2018 yılında BM Genel Sekreteri António Guterres, Guyana'nın talebi üzerine davayı Uluslararası Adalet Divanı’na (UAD) taşımaya karar verdi. Maduro, Cenevre'de kararlaştırılanlara geri dönmek istiyor. Guyana ise UAD sürecine bağlı olduğunu belirtiyor.
BAKIN ŞU İNGİLİZ OYUNUNA
Mesele şu; Essequibo'nun bir kısmı 19. yüzyılda Venezüella'ya aitti ancak o dönemde İngiliz sömürgesi olan Guyana, altın, boksit madenleri arayışıyla sınırlarını genişleterek bölgenin tamamını kontrol altına aldı. Venezüela, davasını uluslararası kurumlara taşıdı ama başarılı olamadı: 1899 Paris tahkim kararı İngiltere'nin lehineydi ama çok sayıda Venezüelalı tarihçi bu kararın hileli olduğunu savunuyor. Venezüela bu durumu protesto etti, Chavista hükümeti davayı ele aldı. Bugün süren kriz bu özetle.
Ada’da yapılan görüşmeler sonunda iki ülke 11 maddelik bir ortak deklarasyon hazırladı. Deklarasyonda Guyana, sınır anlaşmazlığını ele alan UAD yargılamalarına tam güven duyduğunu ifade ederken Venezüela bu konudaki yargı yetkisini tanımıyor. Ancak her iki hükümet de gerginlik ne kadar yüksek olursa olsun çatışmanın tırmanmasını önleme, sınırda saldırı olarak değerlendirilebilecek olaylardan kaçınma taahhüdünde bulundular. Böyle bir olayın meydana gelmesi halinde çözüm için dışişleri bakanlarıyla teknisyenlerden oluşan ortak bir komisyon görevlendirildi. Tarafların üç ay içinde Brezilya'da yeniden bir araya gelmesi planlanıyor.
ARKASINDA HALK İRADESİ VAR
Ancak Maduro tabii ki iddiasından geri adım atmıyor. “Cenevre Anlaşması'nın emrettiği şekilde etkili, tatmin edici, pratik çözümler arıyoruz" dedi. Maduro üç hafta önce Essequibo’da referandum yaparak iddiasını halk iradesine dayandırmış oldu. İlginç olan UAD de, sınırdaki statükoyu değiştirmemesi konusunda Venezüela’yı uyardı ama bu referandumu yasaklamadı da.
Venezüela hükümeti boş durmuyor bu arada. Hükümet Essequibo'yu Venezüela'nın bir bölgesi ilan eden bir yasa çıkardı, 125 bin bölge sakinine de vatandaşlık teklif etti. Bölgenin en yoksul ülkesi olan Guyana ise iç meselelerine gömülmüş durumda. ABD'li ExxonMobil şirketi tarafından sularında bulunan muazzam petrol yatakları nedeniyle şimdi en zengin ülkelerden biri olma hayalini kuruyor.
Guyana’nın Müslüman başkanı olan Ali, 2020'den beri iktidarda olan Hint-Guyan çoğunluklu sosyal demokrat bir partinin lideri. O da Maduro gibi kendi iddiasında kararlı. "Guyana saldırgan değildir, Guyana savaş arayışında değildir, ancak Guyana ülkemizin savunmasını sağlamak için tüm ortaklarımızla çalışma hakkını saklı tutar" demesi, kendisine destek veren büyük güçlere, başta ABD olmak üzere, bir gönderme tabii.