Eski Çin Devlet Başkanı Jian Zeming 96 yaşında Şanghay’da öldü. 1989 Tiananmen Meydanı olaylarından sonra Deng Şia Ping’in yerine getirildiğinde “geçici” bir görevlendirilme olduğu sanılmıştı bunun. Çünkü emekliliğin eşindeyken üstlenmişti bu görevi.
Oysa Jian için, Çin’i uluslararası dışlanmışlıktan çıkarması, on yıllık büyük ekonomik gelişmeye yol açan reformları yaşama geçirmesi nedeniyle son derece “kalıcı” izler bırakan bir liderlik yaptı denebilir rahatlıkla.
Falun Gong’u o bitirdi
Piyasa odaklı reformların yeniden canlanması, Hong Kong'un 1997'de İngiliz, Macao’nun da Portekiz yönetimlerinden geri alınması, Çin’in 2001'de Dünya Ticaret Örgütü'ne girmesi de dahil olmak üzere ülkesinde tarihi sayılacak değişimlere imza atmıştı. Zemin’in belki de en önemli icraatlarından biri, başlangıçta Çin Komünist Partisi (ÇKP) tarafından da desteklenen Falun Gong adlı dini hareketi ezmesi oldu. 1999 yılından yapılan bir araştırmaya göre yaklaşık 70 milyon takipçisi olan bir hareketti Falun Gong.
Yozlaşma onunla başladı
Resmi ünvanlarını 2004’de bırakmasına rağmen 2012’de iktidara gelen şimdiki Başkan Şi Cinping’in yükselişine yol açan çekişmelerde perde arkasında bir güç olarak kaldı. Çin’de yozlaşmanın başlamasının da mimarlarındandır. ÇKP Genel Sekreterliği yaptığı 13 yıl içinde kapitalistleri partiye aldı örneğin. Çin'in Dünya Ticaret Örgütü'ne katılmasının ardından yabancı yatırımlara kapıları açtı.
Jiang, partinin askeri kanadı olan 2,3 milyon üyeli Halk Kurtuluş Ordusu'nu kontrol eden Merkezi Askeri Komisyon'un başkanı olarak kalarak nüfuzunu korumaya çalıştı. Hükümeti bölebileceği yönündeki şikayetler üzerine 2004 yılında bu görevi bıraktı.
Piyano çalar, şarkı söylerdi
İri yapılı biri olan Jiang, piyano çalan, şarkı söyleyen değişik bir liderdi. Ağır aksak İngilizcesiyle yabancı ziyaretçilere Gettysburg Hitabesi'ni okuduğu, bir İngiltere ziyaretinde Kraliçe 2. Elizabeth'i karaoke yapmaya ikna etmeye çalıştığı da söylenir.
Jiang 17 Ağustos 1926'da Yangzhou kentinde doğan Jiang’ın resmi biyografilerinde ailesinin orta sınıf geçmişi küçümsenmiş, buna karşılık 1939'da savaşta öldürülen ilk devrimcilerden amcası ile üvey babasına özel vurgu yapılmıştı. 1947 yılında Şangay'daki Jiaotong Üniversitesi'nin elektrik makineleri bölümünden mezun olduktan sonra, devlet kontrolündeki endüstrilerde ilerleyerek bir gıda fabrikasında, ardından sabun yapımında ardından Çin'in en büyük otomobil fabrikasında çalıştı. 1966-76 yılları arasındaki Kültür Devrimi'nin bir bölümünü tarım işçisi olarak geçirdi. 1985-89 yılları arasında Şangay Belediye Başkanı olan Jiang, dışa dönük Çinli liderlerin yeni türünün bir temsilcisi olarak yabancı ziyaretçileri etkilerdi.
Kamuoyundaki güler yüzlü imajına rağmen Jiang’ın iktidar partisine meydan okumalarla tahammülü yoktu. 90'ların başında kurulan bir meditasyon grubu olan Falun Gong'u bu nedenle yok etti. Kurulmak istenen muhalif Çin Demokrasi Partisi’nin yöneticilerini yıkıcılık suçlamasıyla 12 yıl hapis cezasına çarptırdı.
Çin'in ekonomik patlaması toplumda “kazananalar” yarattığı gibi “kaybedenler” de yarattı. Kırsal kesimlerden kentteki fabrikalara göç başladı. Ekonomi yedi kat, kentsel gelirler ise neredeyse bir o kadar büyüdü. Ama milyonlarca kişinin devlet işlerini kaybetmesi, çiftçilerin artan vergi ile harçlardan şikayet etmesi hoşnutsuzluklara yol açtı. Boşanma oranları yükseldi, yolsuzluklar arttı.
Jiang'ın oğullarından biri olan Jiang Mianheng’in, 1990'ların sonunda telekomünikasyon anlaşmaları yaptığı China Netcom Co'nun başkanı olması tartışmalara yol açtı. Oğul Jiang babasının statüsünü kötüye kullanmakla suçlandı.
Çin’i geliştiren reformları yaşama geçirerek “kalkınmayı” başardı ama ülkeyi derin yolsuzluk, pahalılık, kargaşa içinde bırakmıştı. Zemin’in politikalarına önce sıkı sıkıya bağlı olan şimdiki lider Şi Cinping, Zemin’den kalan tahribatı da düzeltmek için hayli çaba sarfetti.
Çin yakın tarihinde Şang Zemin’in ölümüyle birlikte çok önemli bir sayfa kapanmış oldu.