Dünyaca ünlü model Bella Hadid, yaklaşık 100 gündür Lyme hastalığı tedavisi görüyor. Bella Hadid ile gündeme gelen Lyme hastalığı merak konusu oldu.
CNN George Washington Üniversitesi Milken Enstitüsü Halk Sağlığı Okulu'nda acil servis doktoru Profesör Dr. Leana Wen’e sordu. Sorular ve yanıtları hastalığı tam olarak anlamamızı sağlayacak.
Lyme hastalığının ne olduğunu açıklar mısınız?
Dr. Leana Wen: Lyme hastalığı bakteriyel bir enfeksiyondur. Borrelia burgdorferi bakterisi en yaygın nedendir. Nadir durumlarda Borrelia mayonii de hastalığa neden olabilir. ABD’de Lyme, enfeksiyonları yayan sivrisinek ve kene gibi hayvanlar tarafından yayılan en yaygın hastalıktır. Lyme hastalığı, belirli bir kene olan siyah bacaklı kenenin (Ixodes scapularis ve Ixodes pacificus) ısırması yoluyla bulaşır.
Lyme hastalığının üç aşaması vardır. İlk aşama, kene ısırmasından sonraki bir gün ila dört hafta içinde başlayan erken lokalize hastalıktır. İnsanlar baş ağrısı, kas ağrıları ve yorgunluk gibi grip benzeri semptomlar geliştirir. Bazılarında eritema migrans olarak bilinen karakteristik bir "boğa gözü" döküntüsü gelişir.
İkinci aşama, ilk enfeksiyondan üç ila 12 hafta sonra ortaya çıkar. Bu, insanların daha yaygın semptomlara sahip olduğu "erken yayılma" aşamasıdır. Bunlar arasında baş dönmesi, göğüs ağrısı, çarpıntı, artrit ve yüz siniri felci sayılabilir.
Üçüncü aşama, enfeksiyondan aylar sonra ortaya çıkabilen "geç yayılmış" hastalıktır. Burada da yine bir semptomlar kümesi vardır. Bunlar arasında devam eden eklem ağrısı, yorgunluk, depresyon, çarpıntı ve diğer nörolojik, romatolojik ve kardiyak tutulumlar yer alır.
Lyme hastalığı nasıl tedavi edilir ve hızlı tedavi almak neden önemlidir?
Wen: Erken teşhis ve hızlı tedavi, komplikasyonları ve hastalığın sonraki aşamalarına ilerlemeyi önleyebilir. Standart tedavi antibiyotik tedavisidir. Çoğu insan 10 ila 14 gün boyunca oral antibiyotik aldıktan sonra iyileşir.
Önleyici tedavi de yaygındır. Eğer bir kişi ülkenin Lyme olduğu bilinen bir bölgesinde geyik kenesi olarak da bilinen siyah bacaklı bir kene tarafından ısırılmışsa, Lyme enfeksiyonunu önlemek için bir doz doksisiklin antibiyotiği alabilir. Bu, kene ısırığından sonraki 72 saat içinde yapılmalıdır. Kene hala tutunmuşsa dikkatlice çıkarılması önemlidir. Bir fotoğrafını çekin ve doktorunuza götürün ya da teletıp ziyareti yapıyorsanız fotoğrafı sağlayıcınıza gönderin.
Lyme hastalığı olup olmadığını anlamak için yapılabilecek bir kan testi var mı?
Wen: Evet, ancak birkaç sınırlama var. En yaygın testler, vücudun enfeksiyona yanıt olarak ürettiği antikorları belirleyen antikor testleridir. Bu testler muhtemelen enfeksiyondan birkaç hafta sonrasına kadar pozitif çıkmaz, bu nedenle bir kişi yeni enfekte olmuş ve test yaptırmışsa, Lyme hastası olsa bile negatif çıkacaktır. Buna ek olarak, antikorlar kanda aylarca hatta yıllarca kalabilir, ancak bunların varlığı tek başına Lyme hastalığının bir kişinin sahip olabileceği tüm semptomların nedeni olduğunu göstermez. Kene kaynaklı diğer bazı hastalıklar ve otoimmün hastalıklar Lyme hastalığının yokluğunda pozitif bir sonucu tetiklediğinden yanlış pozitif sonuçlar da ortaya çıkabilir.
Peki Lyme hastalığı nasıl teşhis edilir?
Wen: Tipik olarak, dikkatli bir semptom dokümantasyonu ve maruziyet öyküsü ile teşhis edilir. Karakteristik döküntü, büyümüş lenf düğümleri veya eklem şişmesi gibi fiziksel belirtiler de teşhise yardımcı olabilir. Kan testi de yardımcı olabilir ancak daha önce de belirttiğim gibi sınırlamaları vardır. Sağlık hizmeti sağlayıcısı genellikle klinik geçmişe dayanarak varsayımsal olarak antibiyotik tedavisi uygular.
Bir kişinin "kronik Lyme" hastası olması ne anlama geliyor?
Wen: Tedavi sonrası Lyme hastalığı sendromu veya PTLDS adı verilen bir durum vardır. Bu, Lyme hastalığı geçirmiş ancak tedaviyi tamamladıktan altı ay veya daha uzun bir süre sonra hala kalıcı semptomları olan kişileri ifade eder. Bu semptomlar arasında sislilik, düşünme güçlüğü, devam eden yorgunluk ve sinir ve eklem ağrıları yer alabilir.
Bazı insanların neden PTLDS geliştirdiği bilinmemektedir. Kalıcı bir enfeksiyon veya otoimmün yanıt da dahil olmak üzere çeşitli hipotezler vardır. PTLDS semptomları tedavi edilebilir, ancak kanıtlanmış bir tedavisi yoktur.
"Kronik Lyme hastalığı" terimi PTLDS olan kişileri kapsamaktadır. Bazen Lyme hastalığı teşhisi konmamış kişilerdeki semptomları tanımlamak için de kullanılır. Ulusal Alerji ve Bulaşıcı Hastalıklar Enstitüsü'ne göre, "(kronik Lyme hastalığı) teriminin kullanımındaki karışıklık ve açıkça tanımlanmış bir klinik tanımın olmaması nedeniyle, bu alandaki birçok uzman bu terimin kullanımını desteklememektedir."
Bir hekim ve hasta savunucusu olarak edindiğim deneyime göre, bu rahatsızlığa sahip olduğuna inanan ve gerçekten acı çeken birçok insanla tanıştım. Birçoğu sonuç olarak güçten düşüyor ve daha önce olduğu gibi işlevlerini yerine getiremiyor. Tıpkı uzun Covid ve diğer benzer hastalıklarda olduğu gibi, bu hastalık hakkında da anlamadığımız çok şey var. Bu hastaların yaşadığı gerçek acı ve sıkıntıyı hafifletmek için çok daha fazla araştırma yapılması gerekiyor.
Lyme hastalığı için bir aşı var mı?
Wen: Köpekler için Lyme hastalığına karşı çeşitli aşılar vardır. İnsanlar için, Pfizer tarafından 2025 yılına kadar ruhsat onayı için sunulabilecek bir aşı da dahil olmak üzere devam eden bazı son aşama klinik çalışmalar var.
Lyme hastalığına yakalanmamanın yolları nelerdir?
Wen: Aşı olmadan, Lyme hastalığını önlemenin en iyi yolu kene ısırıklarını önlemektir. Lyme taşıdığı bilinen kenelerin bulunduğu bölgelere gidecekseniz, uzun kollu gömlek ve pantolon giyin. DEET içeren böcek kovucu kullanın. İçeriye döndüğünüzde kendinizi, çocuklarınızı ve evcil hayvanlarınızı kene açısından muayene edin. Kene bulunursa çıkarın ve önleyici antikor tedavisi hakkında bilgi almak için derhal birinci basamak sağlık hizmeti sağlayıcınızla iletişime geçin. Ve semptomlar için tetikte olun, çünkü erken antibiyotik tedavisi uzun vadeli sonuçları önlemek için çok önemlidir.