Amerika Birleşik Devletleri ve İran arasındaki 42 yıllık bitmeyen gerilimin en büyük nedenlerinden biri olarak gösterilen Büyükelçilik işgalinin 42'nci yıldönümü.
İran İslam Devrimi'nden hemen sonra ülkesinden kaçan Şah Rıza Pehlevi'nin tedavi için ABD'ye kabulünün ardından 4 Kasım'da bir grup öğrencinin ABD'nin Tahran Büyükelçiliğini işgal ederek 52 Amerikalı diplomatı rehin almasıyla başlamıştı.
444 gün sürdü
Tam olarak 444 gün süren rehine krizi, 52 Amerikalının 20 Ocak 1981'de serbest bırakılmasıyla son bulmuş olsa da iki ülke arasındaki düşmeyen tansiyonun nedenlerinden biri olarak gösteriliyor.
İran ile ABD arasındaki diplomatik krizin başlamasına neden olan büyükelçilik işgali sırasında 52 diplomat 444 gün boyunca bu binada rehin tutuldu. Elçilik alanı işgalden sonra Devrim Muhafızları Ordusu'na teslim edildi.
2016'da müzeye dönüştürüldü
Toplamda 50 bin metrekarelik alana yayılan ABD Büyükelçiliğinin sadece ana binası 2016'da müzeye dönüştürüldü. Yerli ve yabancı misafirlerin ziyaret edebildiği müze, bir yıldan uzun süredir tamir ve tadilat nedeniyle kapalı durumda.
Müze kapsamında ziyaretçiler, işgal edilmeden önce ABD Büyükelçisinin bulunduğu ana hizmet binasını gezebiliyor. Büyükelçiliğin diğer bölümleri ise Devrim Muhafızları Ordusu tarafından kullanılmaya devam ediyor.
İran'da Şah yönetimi zamanında yaklaşık 80 yıl önce inşa edildiği belirtilen büyükelçilikte kullanılan malzemelerin çoğu ABD menşeli. Çelik kapılar, kapı anahtarlıkları, elektronik cihazlar ve diğer malzemelerin ABD'den getirilmesine özen gösterilmiş.
Müzeye dönüştürülen ve ziyaret edilmesine izin verilen ana binada, büyükelçilik odası, diplomatların çalışma yerleri, arşiv odası, imha odası, haberleşme-iletişim ve şifreleme-deşifre bölümleri bulunuyor.
Büyükelçinin bulunduğu ikinci katta gizli toplantıların düzenlendiği belirtilen "şeffaf oda" binanın dikkat çekici bölümlerinden birini oluşturuyor. Oda, şeffaf plastik malzemeden yapıldığı için bu isimle anılıyor.
Şifreli mesajların deşifresi için kullanılan cihazlar dikkat çekiyor
Elçilik işgali, ABD ile Sovyetler Birliği arasında yaşanan soğuk savaş dönemine denk gelmişti. O dönem iki taraf arasında sürekli bir istihbarat savaşı da vardı. Elçilikte şifreli mesajların gönderimi ve gelen şifreli mesajların deşifre edilmesi için kullanılan cihazlar, o tarihlerdeki istihbarat savaşlarının izlerini taşıyor.
Büyükelçinin masasındaki o döneme ait bilgisayar, telefon, kartvizit, dosya dolapları, çekmeceler ve notlar ise devrimden önceki İran'a ait cadde, hastane, postane ve meydan isimleriyle ilgili arşiv bilgisi sunuyor.
İran, binanın casusluk faaliyetleri için kullanıldığına inanıyor
İranlı yetkililerin "casusluk faaliyetlerinin yürütüldüğü" alan olarak isimlendirdiği bölümde ise daktilolar, baskı makineleri ve kesim aletleri göze çarpıyor. Müze yetkilileri, bu bölümde sahte pasaport ve belgelerin düzenlenerek casusluk faaliyetlerinin yürütüldüğünü iddia ediyor.
İmha odasındaki kağıt, elektrikli ve elektronik malzemelerin imha edilmesi için kullanılan makineler ise İran'a göre burada yürütülen "gizli işlere" dair kanıtları oluşturuyor.
Müze yetkililerinin anlatımına göre, elçiliği işgal edenler arşiv bölümündeki çelik belge dolabını açamayınca şehirden bir demirci getirtip keserek açabilmiş.
Kendilerine "İmamın öğrencileri" adını verenlerin, elçiliği işgal ederek içeri girdikten sonra duvarlara ABD karşıtı ve devrim lideri Humeyni lehine sloganlar yazdıkları görülüyor.
Binanın dış duvarında bulunan kurşun izlerinin ise 4 Kasım'daki işgalden önce büyükelçiliği ele geçirmek isteyen solcu grupların yaptığı saldırıdan kalma olduğu ifade ediliyor.
Dönemin ABD Başkanı Jimmy Carter, elçiliğin işgal edilmesi üzerine Körfez'e yakın sularda devriye gezen ABD ordusuna ait USS Nimitz (CVN-68) ve diğer savaş gemilerinin de kullanılarak rehinelerin kurtarılması için operasyon yapılmasını emretmişti. 444 gün süren rehine krizi 52 Amerikalının serbest bırakılmasıyla son bulmuştu.