ERİCH FROMM’A GÖRE KARAKTER KAVRAMI

Erich Fromm’a göre “bireye özgü olan ve onu eşsiz kılan, doğuştan getirilmiş ve sonradan kazanılmış ruhsal niteliklerin tamamı”kişilik olup karakter ise kişiliğin en önemli sonradan kazanılmış niteliğidir. Karakter, insandaki içgüdüselliğin azalmasıyla beraber kişinin sosyal çevresiyle ve doğayla kurduğu ilişki sonucu oluşan içgüdüsel olmayan sistemdir. Kişi, artık bir süre sonra içgüdülerinden uzaklaşarak deneyimleri sonucu edindiği karakteri ile davranış göstermeye başlar. Fromm’a göre insan, sosyalleşme sürecinde bir takım sosyal ilişkiler kurar ve bu sosyalleşme süreci insan karakterinin çekirdeğini oluşturur. İnsanın karakter sistemi, hayvanda da bulunan içgüdüsel sistemin yerini tutan, hareketleri tutarlı ve akla uygun hale getiren bir olgudur. Karakter, aile ve çevreden oluşan sosyalleşme süreciyle birlikte şekillense de mizaç ve soyaçekim de bireysel karakterin oluşumunda önemli rol oynar.

Erich Fromm’a göre kişilik tipleri

Eric Fromm’un Kişilik Teorisi iki ana ihtiyaca dayanıyor: hepimizin de bildiği gibi özgür olma ve ait olma ihtiyacı. Yeni Freudculardan biri olan Eric Fromm’un aklında negatif bir insan fikri var. Kendisini çok pasif ve sadece tüketme ihtiyacıyla motive olan bir kişi olarak tanımlıyor.
Bu yüzden, çalışmalarının çoğunda bizi kendi kişisel gelişimimize yatırım yapmaya teşvik ediyor. Dış faktörlere, maddiyata ya da başarılı olma ve tanınma ihtiyacına olan bağımlılığımızı bir kenara bırakmamız ve sevgi, saygı, yaratıcılık ve alçakgönüllülük niteliklerini edinmeye daha çok yatırım yapmamız gerektiğini söylüyor.
İnsanın karakteri ve kişiliği derinlere yerleşmiş olduğu için değiştirmek çok zordur. Yine de Fromm, eğilimlerimizin ve tutumlarımızın biraz daha farkında olmamızın yeterli olacağı konusunda ısrar ediyor. Bunun kendimizi değiştirmeyi hedeflememiz için yeterli olduğunu savunuyor. Haydi şimdi Eric Fromm’a göre insanların sahip olduğu bu 5 kişilik tipine bir göz atalım.

1. Alıcı kişilik
Alıcı tip, başkalarından devamlı onay alma ve kabul görme ihtiyacıyla tanımlanır. Bu kişilik profilinin en şaşırtıcı yanı ise aldığı desteği genelde geri vermemesidir. Başkalarının hayatına bir şey katmak ya da başkalarına yardım etme nezaketini göstermek gibi bir niyeti olmaz.
Ayrıca sosyal becelerileri gelişmemiş, karar vermekte güçlük çeken ve bir insan olarak kendi potansiyelini hafife alan bir karaktere sahiptir.

2. Sömürücü
Eric Fromm, bu 5 kişilik tipleri arasında en yaygın rastladığımız kişiliğin bu olduğuna inanıyor. Yani burada, başkalarıyla ilişkilerini ve bağlarını tamamen bencil çıkarlarına dayanarak kuran bir kişilik profilinden bahsediyor. Bunu kendisinin faydalanabileceği şekilde ve Eric Fromm’un deyimiyle “ticari çıkarları” için yapıyorlar.
Sömürücü tip istediğini elde edebilmek için yalan söylemek ve manipüle etmekten çekinmiyor, bu tutumunu da daha kolay kullanabileceği öz saygısı düşük olan insanlar üzerinde uygulayabiliyor.

3. İstifçi
Biriktirici ya da istifçi kişilik tipinin hayattaki tek amacı maddi eşyalar biriktirmektir. Tek arzuları, ki bunu ihtiyaç olarak görürler, daha da fazla eşyaya sahip olmak ve bunları biriktirmektir.
Daha fazla şeye sahip oldukça kendilerini daha güvende hissederler. Bu şekilde daha güçlü olduklarına ve maddiyatın daha büyük bir kişisel tatmin getirdiğine inanırlar. Ancak, maddi şeylere olan bu sağlıksız bağlılıklarını da hiçbir zaman tatmin edemediklerini belirtmekte fayda var. Her zaman bir şeylerin eksik olduğunu hissederler. Hiçbir şey onları tamamen mutlu etmez. En kötüsü de piyasaya yeni şeyler sürüldüğünde ilk dürtüleri onu hemen elde etmek zorunda oldukları yönündedir.
“Sadece kendine güveni olan insan başkalarına da güvenebilir.”

4. Pazarlamacı tip
Erich Fromm, bu kişilik tiplerinin arasında iş ortamlarında en sık rastlanan insan tipinin, bariz sebeplerden dolayı, pazarlamacı tip olduğunu söylüyor. Bu kişiler diğer insanlarla ilişkilerini finansal bir fayda sağlamak için kurarlar. Bu ilişkiler belirgin finansal ya da ticari hedeflere göre belirlenmiştir. Bu karakter tipi, modern toplumla birlikte çağdaş pazar ve ekonominin
küresel anlamda önem kazanmasıyla birlikte alım-satım ve kullanım değerinin bireyler üzerindeki etkisiyle ortaya çıkmıştır. Bu durum bireylerin de artık kendi değerleri üzerinde bu şekilde yorumlamalar yapmalarına sebep olmuştur.
Şimdi, bu ilk başta size normal ya da tam tersi beklenmedik gelebilir, ama aslında bu, Fromm’un savunduğu o insanın sarsılmaz bağımsızlığı prensibine en çok zarar veren kişilik tipidir. Neden mi? Bu ticari ilişkiler, sosyal statüleri prestij ve güç kazananlar ile bu kişilere hizmet edenler olarak ayırmaya yönelik statü farkları yaratmaya çalışmak amacıyla kurulur.

5. Verimli tip(yaratıcı)

Şimdiye kadar Eric Fromm’a göre “verimsiz” olan her şeyi temsil eden kişilik tiplerini gördük. Bunların hepsi, ne kendi kişisel özgürlüklerine ve bağımsızlıklarına ne de başkalarınınkine yatırım yapan insan profilleriydi. Ancak, hiç umut yok diyemeyiz, sizi insanoğlu hakkında karamsar bir tablo ile bırakmayacağız. Neyse ki umudumuzu bağlayabileceğimiz ve kendi kişisel hedeflerimizin bulunduğu beşinci bir kişilik tipi daha var.
Verimli tip, tüm eforunu ve ilgisini başkalarına bağlı bir insan olmaya adar. Bu ne demek oluyor? Yani, temelini sevgi üzerine kurduğu, karşılıklı bir şeyler katabildiği anlamlı ilişkiler kuran kişiler de var.
Dahası, olumsuz duygularla ve başkalarının kendisi üzerinde baskı ya da kontrol kurma girişimleriyle baş etmeye yönelik çok sağlıklı bir yaklaşımları vardır.

Özetle Eric Fromm bizi, kişisel gelişim dalında çok fazla gördüğümüz bir fikrin üzerinde yeniden düşünmeye davet ediyor. Bu fikire göre sadece kendi psikolojik değerine, öz saygısına ve bağımsızlığına yatırım yapan kişi başkalarını da aynı yönde geliştirebilme kapasitesine sahiptir. Sadece o, daha insani ve umut dolu bir toplumun temelini inşa edecek kişidir.