Temiz Hava Hakkı Platformu (THHP) tarafından hazırlanan ve Türkiye’nin soluduğu hava kalitesini ölçen “Kara Rapor” yayımlandı. Beşinci kez yayımlanan rapora göre 2021’de İstanbul’da 4 bin 848, Ankara’da 2 bin 853, Türkiye genelinde ise en az 42 bin kişi hava kirliliğine bağlı hastalıklar nedeniyle yaşamını yitirdi. Türkiye’de Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) standartlarına göre havası temiz şehir yok. En kirli havanın olduğu beş kent sırasıyla Batman, Iğdır, Ağrı, Şırnak ve Malatya.

2016 yılından beri Türkiye genelinde, yıl bazında hava kalitesi verilerini, mevzuat, politika ve uygulamalarını inceleyen Kara Rapor, Türkiye’de hava kalitesinin karnesi niteliğinde. Aynı zamanda rapor kanser, kalp-damar, KOAH gibi hastalıklara yol açan hava kirliliğinin ruh sağlığı ve uyku düzenini de olumsuz etkilediğini ortaya koydu. Raporda hava kirliliğinin bir halk sağlığı sorunu olduğu vurgulandı.

‘Bu bir halk sağlığı sorunu’

Rapora göre, Türkiye genelinde 2021 yılında hava kirliliği nedeniyle hayatını kaybeden kişi sayısı en az 42 bin 67. Aynı yıl İstanbul’da 4 bin 848, Ankara’da 2 bin 853, Bursa’da 2 bin 223 ve İzmir’de de bin 731 kişi yaşamını hava kirliliğine bağlı hastalıklar nedeniyle yitirdi. Ölüm nedenleri arasında hava kirliliğinin yüzdelik payının en yüksek olduğu iller ise Iğdır, Karaman ve Batman. 2021’de Batman’da her 100 ölümden 31’i, Iğdır ve Karaman’da ise her 100 ölümden 28’i hava kirliliği nedeniyle medyana geldi.

3 büyük şehirde alarm

Yine rapora göre İstanbul ve Ankara’da ise özellikle ısınma için kömür yakılan, yapılaşmanın ve trafiğin yoğun olduğu ilçelerde hava kirliliği ürkütücü boyutlarda. Sarıyer Kumköy hariç, İstanbul nüfusunun neredeyse tamamı DSÖ’ye göre sağlıksız hava soluyor. Sultangazi, Esenyurt ve Mecidiyeköy yeterli ölçüm yapılan istasyonlar arasında en kirli bölgeleri işaret ediyor. Ankaralılar da yıllık ortalamada, ulusal limit değerin üzerinde kanserojen partikül madde soluyor. İzmir’de yeterince ve sağlıklı izleme yapılamamasına karşın, var olan veriler üzerinden ulaşılan sonuç, kent genelinde sağlıksız bir havanın solunmakta olduğu.

‘Deprem bölgesinde asbest riski’

Temiz Hava Hakkı Platformu Koordinatörü Deniz Gümüşel, “Kahramanmaraş’ta hava kalitesi deprem sürecinden çok etkilendi. İldeki dört istasyondan sadece birinden veri alınabiliyor. Bu kirlilik maalesef büyük miktarda enkazlardan kalkan toz ve halkın ısınmak için açıkta yaktığı ateşten kaynaklanıyor. Buna bir de asbest riski eklendiğinde bölgede hava kirliliği nedeniyle ciddi bir halk sağlığı sorunu yaşandığını ya da yaşanacağını söylemek mümkün” diye konuştu.

‘Her dakika 13 insan ölüyor’

Halk sağlığı uzmanı Prof. Dr. Çiğdem Çağlayan da “Dünya Sağlık Örgütü, hava kirliliğinin dünya genelinde her dakika 13 insanın ölümüne yol açtığını vurguluyor. Türkiye’de ölüme yol açan riskler içinde hava kirliliği, tütün, aşırı kilo, yüksek tansiyon ve yüksek kan şekerinin ardından beşinci sırada. Nitekim yaptığımız çalışmalar, sadece 2021 yılında Türkiye’de hava kirliliği nedeniyle 42 binden fazla kişinin hayatını kaybettiğini gösterdi” diye konuştu.

THHP hava kirliliği için yasal limitlerin DSÖ kılavuzlarıyla uyumlu hale getirilmesi, hava kalitesinin düzenli ve sistematik olarak izlenmesi ve fosil yakıtlardan vazgeçilmesi için çağrıda bulundu.

Partikül madde (PM) nedir?

Partikül madde (PM) havada katı, sıvı veya her iki halde de asılı kalabilen partikül karışımlarından meydana gelen hava kirleticisi olarak tanımlanıyor. Partiküller, bileşimlerine, büyüklüklerine ve kaynaklarına bağlı olarak farklılık gösteriyor. Partikül büyüklüğü ve özelliklerine göre akciğer ve üst hava yollarına ulaşabilen, kaba partikül olarak bilinen ve havada asılı kalan partikül maddeler PM10 olarak adlandırılıyor.

PM 2.5 ise 'sessi katil' olarak tanımlanıyor. Partikül madde 2.5 kanser başta olmak üzere ciddi sağlık sorunlarına yol açıyor.